توهم مشاهده

محسن جعفری راد
از آشنایی زدایی به عنوان یکی از مولفه‌های روایت مدرن در فیلم علی ممد ساخته مسعود زارعیان به خوبی استفاده شده است. نگاهی دیگرگونه به مردی که ادعای حضور در جنگ را دارد اما کسی حرف او را باور نمی‌کند.
فیلم به دغدغه‌های مردی می‌پردازد که به آب و آتش می‌زند تا به همگان ثابت کند جانباز بوده و از طریق آن به سوریه برود و مدافع حرم شود.
در این راستا نوع نزدیک شدن کارگردان به سوژه بدون هر نوع تاکید اضافی، به علی ممد فردیتی می‌بخشد که شخصیت او را خاکستری جلوه می‌دهد. او با هر بار حرف زدن گریه می‌کند، همسرش از تنبلی و عدم تعهد او می‌گوید، رفیفش کل قضیه جانباز را داستان می‌داند و منکر می‌شود و ...
مهمترین برگ برنده فیلمساز نگاه همسان و هم سطح به شخصیت علی ممد است. نه از موضع بالا به او نگاه می‌کند و نه او را به عنوان قدیس معرفی می‌کند، بلکه با پرهیز از هر افراط و تفریطی در فاصله‌ای هویتمند از سوژه می‌ماند تا از هرگونه نگاه ابزاری به سوژه جلوگیری کند.
امتیاز مثبت دیگر این مستند، نوع فضاسازی است که نگاهی هجوآلود به موقعیت جنگ دارد. گاهی به عنوان ضد جنگ عمل می‌کند. مثل صحنه‌ای که علی محمد با رفیقش روی تانک هستند و دوربین آنها را معلق بین زمان گذشته و حال نشان می‌دهد و به نوعی هم نوا باتناقضات فراوان شخصیت علی ممد، موقعیت تانک را هجو می‌کند.
فرم بصری فیلم کاملا در خدمت مفاهیم مدنظر کارگردان است. نه از تصاویر خوش رنگ و لعاب استفاده کرده و نه به سیاق فیلم‌های با مضمون مشابه، دوربین روی دست کاذب دارد. بلکه با هوشمندی کارگردان، در کوتاه ترین زمان جای درستش را انتخاب می‌کند. مثل صحنه‌ای که دوربین دور علی محمد می‌چرخد و همزمان با تزلزل وجودی او، سرگیجه او را به مخاطب انتقال می‌دهد.
از طرفی دیگر حرکت دوربین دایره‌ای را ترسیم می‌کند که انگار حرکات دگردیسی و پوچ علی ممد را تبیین می‌کند که مدام دور خودش می‌چرخد و درجا می‌زند.
علاوه بر اینها کارگردان با احترام به شخصیت‌هایش نگاه می‌کند. با ابنکه علی محمد پتانسیل روایتی سانتیمانتال را دارد، کارگردان از هر نوع نگاه احساساتی پرهیز می‌کند و قضاوت را به مخاطب واگذار می‌کند.
به عنوان مثال زمانی که همسر علی محمد در سکوت و با نگاه نفرتش را انتقال می‌دهد، وجهی دیگر از شخصیت متناقض علی محمد را آشکار می‌کند.
در کل فیلم علی محمد به عنوان یکی از بهترین‌های جشنواره امسال با نگاهی آشنایی زدایانه به تاثیر جنگ در زندگی انسانها، روایتی موجز دارد.