نخل‌ها عاشق می‌شوند

مرضیه ریاحی
نخل درخت زندگی ساخته علیرضا دهقان از آن دسته مستندهایی است که برپایه تحقیق و تدوین استوار است.
مستندی که با در نظر گرفتن امکانات محدود سازنده‌اش، اطلاعات قابل تاملی به مخاطب می‌دهد. اطلاعاتی در مورد توجه به درخت نخل در ادیان و تمدن‌های مختلف، خواص میوه‌‌اش، استفاده نمادین از این درخت در معماری، وجه تشابه آناتومی‌ نخل با انسان و...
نخل درخت زندگی در بخش مسابقه مستند بیست‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر حضور دارد.

چه شد که سراغ «نخل» رفتید؟
قبلا چندین‌بار به نخلستان‌های مختلف سفر کرده بودم. این‌که این درخت چه حسن‌هایی دارد و چقدر بین تمدن‌های مختلف و دوره‌های گوناگون تاریخی اهمیت دارد، برایم جذاب شد.
برایم جای سوال داشت که چرا این درخت هنوز در بسیاری از نقاط کامل شناخته شده نیست و میوه آن که یکی از کامل‌ترین غذاها است؛ در بین مردم آن مصرف لازم را ندارد. به جای آن‌که به عنوان یکی از پایه‌های غذایی زندگی ما باشد متاسفانه مصرف آن تنها محدود به مراسم ترحیم و ماه رمضان است. نخل هم خودش معجزه درختی است و هم خواص میوه‌اش. همین باعث شد که سراغ نخل بروم.
فیلم شما تحقیق و پژوهش خوبی دارد. روش و منابع تحقیقت چه بود؟
ما در این کار تحقیقات گسترده‌ای داشتیم. در تحقیقات میدانی سراغ نخل‌داران رفتیم. آنهایی که سال‌ها با این درخت زندگی کرده‌اند. بعد تحقیقات اینترنتی از منابع ایرانی و خارجی را شروع کردیم.
تحقیقات کتابخانه‌ای هم بخش مهمی از کار بود. کتاب‌های زیادی را خواندم. تصمیم داشتم تا آنجایی که در توانم هست، اطلاعات کاملی درباره نخل پیدا کنم.
از فوایدی که تنوع تحقیقات برای من داشت این بود که در بسیاری از موارد حقیقت مطالب بیش از پیش برایم اثبات می‌شد. مثلا در منابع مکتوب به این نتیجه رسیدیم که نخل‌ها عاشق یکدیگر می‌شوند. اما این مطلب جایی برای من جذاب و شیرین بود که در تحقیقات میدانی، نخل‌داری از جهرم هم برای من از عاشقی نخل‌ها صحبت کرد. او می‌گفت نخل‌های باغش هر سال از لحاظ فیزیکی به هم نزدیک می‌شوند.
بعد از تحقیقات مشاوره‌هایی هم در رابطه با نوع مطالبم داشتم تا بتوانم نظر کارشناسی هم در کار لحاظ کنم . البته تحقیقات این کار الان تقریبا به صورت مجموعه کامل و جامعی است که تنها بخشی از آن برای فیلم نخل درخت زندگی استفاده شد.  
باتوجه به اینکه تحقیق و پژوهش فیلم را هم خودت برعهده داشتی، به چه نکاتی در مورد «نخل» رسیدی که برایت جالب بود و شاید اصلا پیش از تحقیق چیزی درباره‌اش نمی‌دانستی؟
اهمیت نخل در بین اقوام مختلف تاریخ و تمدن‌های گوناگون برایم جذاب بود. همچنین نماد نخل در معماری تخت جمشید، معماری مسجد پیامبر و ساختار جزیره نخل در امارات. ولی جذاب‌ترین بخشی که به آن رسیدم رابطه عاطفی نخل‌ها با یکدیگر بود.
در فیلم مقایسه جالبی بین آناتومی نخل و انسان دارید. ایده این مقایسه چطور به ذهنت رسید؟
کشف این شباهت یکی از ایده‌های اولیه کار بود که در زمان تحقیق کامل شد. نخل در میان گیاهان بیشترین شباهت را به انسان دارد تا جایی که خواجه نصیرالدین طوسی در اخلاق ناصری بعد از ذکر شباهت‌های نخل و انسان می‌گوید «و به مانند این امثال خواص این درخت بسیار است و او را یک چیز بیش نمانده است تا به حیوان رسد و آن جدا شدن است از زمین و حرکت و طلب غذا».
البته بعد از تحقیقات در رابطه با آناتومی مطالبم را با مشاور پزشکی که در این کار داشتم در میان گذاشتم و ایشان هم راهنمایی‌های خوبی به من کردند.
نقش تحقیق و تدوین در فیلم شما پررنگ است. چطور ایده‌هایت را با گروه تدوین هماهنگ می‌کردی؟ آیا پیش از تصویربرداری در مورد چگونگی گرفتن تصاویر با آنها صحبت کرده بودی؟ یا آنها کارشان را پس از تصویربرداری آغاز کردند؟
من بعد از اتمام تصویربرداری با گروه تدوین صحبت کردم و ایده‌هایم را با آنها در میان گذاشتم. باتوجه به نوع پژوهش و تحقیقاتی که داشتم تصمیم گرفتم تصویربرداری این کار را در مناطقی که نخل‌های زیبا و منظم دارند شروع کنم. بم بهترین منطقه برای کار بود. ما بخشی از تصاویر را در بهار و بخشی دیگر را در تابستان و زمستان گرفتیم. البته من خیلی دوست داشتم که از نخل‌های مختلف ایران در کار استفاده کنم. اما به خاطر این‌که تهیه‌کننده کار خودم بودم، در توانم نبود به نقاط مختلف ایران سفر کنیم.