مرجان ریاحی
جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه اوورا (فیکه) درحالی از امروز شانزدهم نوامبر در اوورا، این شهر کوچک و باستانی پرتغال شاهد افتتاح ششمین دوره خود خواهد بود که از سال گذشته تا به حال دستخوش برخی تغییرات شده است.
دوره ششم قرار بود در نوامبر 2006 برگزار شود که به دلیل پاره‌ای از مشکلات لغو شد و در عوض، جشنواره فیکه امسال با اضافه شدن یک بخش رقابتی جدید، دوره جدیدی از فعالیت خود را آغاز می‌کند.
ژائو پائولو ماچدو دبیر این جشنواره در گفت‌وگو با «پایگاه خبری فیلم کوتاه» درباره اهداف و برنامه‌های جشنواره، تحولات اخیر، جایگاه فیلم کوتاه در پرتغال و... توضیح می‌دهد.

جشنواره فیکه چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
هدف اصلی فیکه -و به نظر من بسیاری از جشنواره‌های دیگر جهان- ترویج فیلم به عنوان یک فرم هنری، گسترش مخاطبان جدید، و تجارب نو و متفاوت سینمایی است. همچنین این جشنواره به عنوان رسانه‌ای در جهت ارتقا و درک فرهنگ، قصد ترویج سینما -که ترکیبی است از فرم‌ها و بیان‌های هنری- را دارد. ترویج انواع فرهنگی یکی از راه هایی است که کمک می‌کند خودمان باشیم و دیگران را هم بهتر بشناسیم.
از طرف دیگر، هدف دیگر ما ایجاد فرصت‌های مناسب برای فیلم‌ها و مخاطبان است، به این معنا که به فیلم‌ها و فیلمسازان این فرصت را بدهیم که مخاطبان خود را ملاقات کنند و مخاطبان نیز این فرصت را داشته باشند تا فیلم هایی را که در خارج از فضای جشنواره امکان دیدنش نیست، ببینند.
اوورا با زندگی فرهنگی ای که در آن جریان دارد یکی از شهرهای میراث جهانی یونسکو است. در سال 2001، زمانی که تصمیم به تاسیس این جشنواره گرفتیم، هیچ رویدادی در ارتباط با سینما در این شهر وجود نداشت. به نظر من، این مجموعه تاریخی مکانی عالی برای انعکاس و گردآوری رویکردهای جدید سینمایی است. بنابراین تبلیغ برای شهر و این ناحیه نیز یکی دیگر از اهداف ماست.
به عنوان یک جشنواره بین‌المللی که توسط جامعه سینما ترتیب داده شده است، توجهی خاص به کودکان و جوانان داریم. از همان اولین دوره‌های این جشنواره، سینمای مربوط به مدارس سینمایی و برنامه‌های آموزشی را -خصوصا برای جوانان- ترویج دادیم. ما به مدارس شهر می‌رویم و کودکان را به سینما می‌بریم؛ این کار درست مانند کار کشاورزی است که در زمینش دانه می کارد. امیدواریم که دخالت دادن کودکان در فعالیت‌های جشنواره در آینده بینندگان بیشتری برای سینما به وجود بیاورد.
این برنامه های آموزشی جشنواره راه دیگری است برای ترویج و تبلیغ سینما، نه تنها برای کسانی که علاقه‌ای خاص به آن دارند یا کسانی که فیلم سازی و هنرهای دیگر را می‌خوانند، بلکه برای همه جوانان. گاهی اوقات تنها یک تجربه تغییری را به وجود می‌آورد. اگر ما در آن تغییر، حتی تغییر در یک نفر،  نقش داشته باشیم – که البته در خیلی‌ها داشته‌ایم – ازرش این کار و تلاش را دارد.
ما همچنین فعالیت‌هایی را برای حرفه‌ای‌ها در نظر می‌گیریم و آنان را نیز درگیر جشنواره می‌کنیم. کارگاه‌های حرفه‌ای در هر دور از جشنواره اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. گردآوری متخصصان از کشور های مختلف باعث تبادل تجربه و تولد پروژه‌های جدید می‌شود.
آیا از مانیفست یا دستور کار خاصی برای انتخاب آثار و برنامه ریزی پیروی می‌کنید؟
ابتدا باید به طور خلاصه برایتان روند انتخاب فیلم‌ها را توضیح دهم. این یک کار گروهی است. کمیته انتخاب -متشکل از من و 14 نفر دیگر- انتخاب اولیه را انجام می‌دهد. بعد از این انتخاب اولیه، ما 300 فیلم داریم که می‌توانیم درجشنواره به نمایش بگذاریم. مرحله دیگری هم وجود دارد: فیلم‌ها را همه با هم در یک اتاق نمایش می‌بینیم و در پایان هر فیلم راجع به آن با هم صحبت می‌کنیم. و به این ترتیب به 150 فیلم نهایی می‌رسیم. مرحله انتخاب توسط من و برنامه ریز به پایان می‌رسد که تصمیم می‌گیریم هر فیلم در کدام بخش از جشنواره به نمایش درآید.
همان طور که می‌بینید مراحل دشواری دارد اما به ما فرصت می‌دهد تا جوانب خاص هر فیلم را که آن را از آثار دیگر متمایز می‌کند ببینیم. بهتر است این طور بگویم که حضور من در تمام مراحل انتخاب این امکان را به من می‌دهد تا انتخاب را بر اساس اهداف جشنواره پیش ببرم: نمایش فیلم‌های خوب و انتخاب بهترین‌های ممکن.
در ابتدا هدف اصلی جشنواره را در ارتباط با فیلم‌ها و مخاطبان توضیح دادم. جشنواره فرصتی است برای گردآوری. این ممکن است یک فرمول ریاضی باشد، مثل (c=b+a)، اما بعدا شما حساسیت لازم را برای انتخاب یک اثر هنری از دست می دهید و ما نمی‌خواهیم آن را از دست بدهیم
طی پنج دوره گذشته تا چه حد به اهداف‌تان دست یافته‌اید؟ آیا تجربه این سال‌ها باعث تغییراتی در نحوه برگزاری یا برنامه ریزی شده است؟
وقتی کسی درگیر یک پروژه می شود همیشه خیلی از خصوصیات شخصی خود را به آن می‌دهد. من از آن دسته آدم‌های همیشه ناراضی و مخالف خوان هستم و با توجه به این نکته بسیار سخت می‌توان گفت که به نتیجه دلخواه رسیده‌ایم، البته در شرایط دیگر می‌تواند متفاوت باشد. به هر حالمعتقدم که این جشنواره در طی سال‌ها اعتبار و جایگاهی به دست آورده است. پروژه‌ای جوان بود که به پیروزی بزرگی تبدیل شده. ما بر این باور هستیم که تحت شرایط گذشته و حال، به اهداف مان نزدیک‌تر شده‌ایم و گاهی اوقات از پیش بینی اولیه‌مان فراتر رفته‌ایم. در دو دوره اول جشنواره این احساس را داشتیم که این جشنواره ماست، از دوره سوم این حس را داشتیم که مخاطبان طالب این جشنواره هستند. این دیگر جشنواره ما نبود، بلکه جشنواره مردم بود، دیگر به ما تعلق نداشت. ما فقط مسئول بر پایی آن بودیم! این احساسی عالی است و به آدم مسئولیت بیشتری برای همه برنامه ریزی‌ها، انتخاب‌ها و مراحل برپایی جشنواره می‌دهد.
فلسفه و شیوه برپایی جشنواره از ابتدا تاکنون تغییری نکرده است، اما مطمئنا تغییراتی در انجام امور داده‌ایم تا هر سال بهتر از سال قبل برگزار شود.
جنبه ملی و تاثیرگذاری بر حیطه فیلم کوتاه در پرتغال برای شما اولویت دارد یا ابعاد بین‌المللی جشنواره؟
فکر می‌کنم هر دو در یک سطح اهمیت برایمان هستند. مهم ترین مسئله برای ما کیفیت عمومی جشنواره است. وقتی کارها را صادقانه، با مسئولیت و کیفیت انجام دهید، احترام و اعتبار به دست می‌آورید. این مهم‌ترین نکته برای کسی است که پروژه مورد علاقه‌اش را شروع می‌کند، پروژه‌ای که پتانسیل بالایی دارد.
فیلم کوتاه در پرتغال چه جایگاهی دارد؟ آیا به عنوان یک مدیوم تاثیرگذار نزد فیلمسازان و مخاطبان شناخته می‌شود؟
ساخت فیلم کوتاه همیشه دو سو دارد: شما فیلم کوتاه می‌سازید، چون می‌خواهید کاری را در زمینه فیلم سازی شروع کنید و این معمول‌ترین راه آن است. یا این که شما فیلم می‌سازید چون می‌خواهید این راه تکنیکی و هنری را با موضوع یا داستان‌تان امتحان کنید. فیلم سازی به طور کل در پرتغال به حد حرفه‌ای نرسیده است، به این معنا که شما یک حرفه‌ای در زمینه کارگردانی یا هر کار دیگری که در زمینه فیلم انجام داده‌اید نیستید. صنعت فیلم سازی در کشور ما وجود ندارد. بنابراین باید معلم یا مربی باشید و یا در جای دیگری کار کنید. با در نظر گرفتن این نکته، رسانه‌های جدید نقش فزاینده‌ای در ساخت فیلم کوتاه دارد. در مجموع ویدئو (البته ویدئو دیجیتال و اخیرا HDV) این تفاوت را ایجاد کرد و اکنون می‌توانیم ببینیم که مردمی شدن تولید فیلم در واقع دارد اتفاق می‌افتد. هر سال تعداد فیلم های ساخته شده افزایش می‌یابند. در سال‌های اخیر تعداد مدارس فیلمسازی برای ساخت فیلم‌های مستقل افزایش قابل توجهی داشته است. به نظر من روز به روزبر تعداد مخاطبان افزوده می‌شود و به زودی تغییری در جامعه ما ایجاد خواهد کرد.
آیا در پرتغال، دولت از تولید و عرضه فیلم کوتاه حمایت می‌کند؟
می‌توان گفت بله، اما وقتی این سوال طرح می‌شود، همیشه می گویم: نه به اندازه کافی! اما این چیزی است که در دنیای امروز و جوامع غربی اتفاق می‌افتد، جایی که همه کارهایی که انجام می‌دهیم فقط بر اساس ارقام اندازه گیری می‌شوند و با اعداد سرو کار دارد. برنامه سالانه‌ای برای تهیه سرمایه جشنواره‌های فیلم وجود دارد، اما با بودجه ناکافی و توزیع حمایت‌های ملی برای کیفیت پروژه‌ها منصفانه نیست.
در زمینه تولید هم در ACI (موسسه سینما و رادیو تلویزیون) برنامه‌های خاص برای سرمایه گذاری در زمینه فیلم‌های داستانی کوتاه، انیمیشن‌های کوتاه و فیلم‌های مستند وجود دارد.
بزرگ ترین چالش شما در برگزاری جشنواره در این سال‌ها چه بوده است؟
برگزاری هر ساله آن یک چالش عظیم است! از لحاظ برنامه ریزی تجاربی که هر سال به دست می‌آوریم در بهبود هر ساله آن به ما کمک می‌کند و در نتیجه، برنامه ریزی برای‌مان راحت‌تر می‌شود. اما وقتی صحبت از مسائل مالی و شرایط تبلیغ و برگزاری جشنواره می‌شود، آن وقت داستان کمی فرق دارد و ما باید ماه‌ها تلاش کنیم تا نهایتا یک یا دو ماه قبل از تاریخ جشنواره جواب دریافت کنیم.
سال گذشته جشنواره فیکه به خاطر مسائل مربوط به اسپانسر برگزار نشد. آیا همواره با مشکلات اقتصادی روبرو هستید؟
بله، برای ما این کشمکشی همیشگی است. جشنواره هنوز مقدار زیادی متکی برکمک‌های خیرخواهانه است. امیدوار هستیم از این به بعد اوضاع تغییر کند. برنامه‌ریزی جشنواره کار بسیار پرهزینه‌ای است که نیاز به حمایت‌های فراوان دارد. در دوره‌های گذشته حمایت مالی بسیار کمی از طرف «موسسه سینما» داشتیم. امسال این حمایت مالی بیشتر شده، اما چشمگیر نیست. شهرداری اوورا نقش مهمی در وضع مالی جشنواره دارد و این دو تنها حامیان مالی جشنواره هستند. بقیه بودجه جشنواره را باید از حامیان مالی خصوصی و خیّر تهیه کنیم، اما بحران اقتصادی کشورمان در سال‌های اخیر کار را سخت‌تر می‌کند.
امسال یک بخش رقابتی ویژه را به موضوع تاکسی و حمل و نقل شهری اختصاص داده‌اید. آیا این شیوه را ادامه می‌دهید و در سال‌های آینده نیز جشنواره بخش رقابتی موضوعی خواهد داشت؟
بخش ویژه رقابتی را در سال 2005، همزمان با جشن 200 سالگی کتابخانه محلی شروع کردیم. این در واقع بهانه‌ای بود و برای همین به آن پیوستیم و از طرف دیگر با این کار این مناسبت را بیشتر قابل رویت کردیم. برای سال بعدش تصمیم داشتیم بخش ویژه رقابتی را به جشن 20 سالگی اعلام اوورا به عنوان شهر میراث جهانی اختصاص دهیم که متاسفانه جشنواره برگزار نشد. 
امسال بخش ویژه رقابتی ما همزمان با رویدادی است که در لیسبون در ماه جاری صورت می گیرد. جشنواره بین‌المللی تاکسی – اجلاسی فرهنگی و علمی که توسط یک موسسه علمی از پاریس (MVI  - موسسه حرکت شهری) برنامه ریزی شده است. بسیار مفتخریم که به عنوان همکار سینمایی ایشان برای این رقابت فیلم کوتاه برگزیده شده‌ایم. تجربه بسیار خوب و موفقی بود. این برنامه ادامه دارد و برای سال 2008 هم طرح هایی داریم.
از این بخش ویژه چقدر استقبال به عمل آمد و چه تعداد فیلم برا‌‌ی‌تان ارسال شد؟
همیشه جدالی برای کارگردانان و تهیه کنندگان وجود دارد. ما دوست داریم گاهی اوقات محرک باشیم، به این معنا که همیشه راهی هست که به واقعیت از سویه‌‌ای جدید نگاه کنیم. جالب این که همیشه راه‌های جدیدی را می‌توان پیدا کرد. از راه‌های متفاوت می‌شود این کار را کرد و کارگردانان و تهیه کنندگان را به مبارزه طلبید: «خب، رفقا بیایید برای جشنواره فیلم‌هایی با این موضوع بسازیم». اما گاهی کشف کردن برای ما جالب‌تر است و برای همین می گوییم: «سلام دوستان، آیا در 5 سال گذشته کسی فیلمی با این موضوع ساخته؟» و به این ترتیب جواب‌های زیادی دریافت می کنیم. برای بخش ویژه رقابتیMVI /EKIF ما 163 فیلم از 37 کشور مختلف دریافت کردیم (این آمار نهایی است، چون فیلم‌هایی هم رسید که ربطی به موضوع نداشت). بنابراین فکر می کنیم یک جواب عالی گرفتیم.
فیلم‌های متقاضی حضور در بخش مسابقه رسمی تا چه حد تنوع موضوعی، فرمی و کیفیت سینمایی داشتند؟ از چه کشورهایی بیشتر متقاضی داشتید؟
موضوعات و سبک‌های سینمایی که در 2166 فیلمی که از 74 کشور مختلف برای جشنواره امسال دریافت کردیم به شکلی باورنکردنی متنوع بود. در مورد کیفیت می‌توانم بگویم حدود 350 تا 400 فیلم با کیفیت بالا وجود دارد که می‌توانیم در جشنواره نمایش دهیم؛ این مطلب تا حدودی نشان می‌دهد که انتخاب نهایی چقدر کار دشواری است. این برای ما یک مبارزه بزرگ است!
فیلم‌های زیادی دریافت می‌کنیم که دوست داریم همه را اکران کنیم، اما به لحاظ تعداد فیلم و زمان برنامه ریزی شده محدودیت داریم. فیلم‌هایی می رسد که از لحاظ تکنیکی در سطح بالایی نیستند، اما از لحاظ زیبایی شناسی و عملکرد بسیار عالی هستند. در لحظات این چنینی وضع دشواری داریم ... اما کارهای آسان را دوست نداریم و می‌خواهیم که کار درست انجام شود.
تعداد قابل ملاحظه ای فیلم از پرتغال، اسپانیا، انگلستان، ایران، آلمان، و ایتالیا به دست ما رسید. این‌ها شش کشور اول ما هستند که از هر کدام بیش از 150 فیلم به دست ما رسیده است.
با توجه به این که فیلم کوتاه در همه جای دنیا یک مدیوم هنری شناخته می‌شود و مانند سینمای حرفه‌ای درآمد و گردش سرمایه ندارد، آینده فیلم کوتاه را در سال‌های پیش رو چگونه می‌بینید؟
من همیشه نگاه خوش بینانه‌ای به آینده دارم. طی دهه گذشته افزایش تعداد کارگردانان خلاق و پر انرژی را می‌بینیم که از فیلم کوتاه شروع کرده بودند. در عمر کوتاه فیکه، ما این افتخار را داریم که جزیی از کار آنها هستیم. برخی از شرکت کنندگان گذشته فیکه هم اکنون  شخصیت‌های سینمایی برجسته‌ای در کشورهای خودشان و در دنیا هستند. این به ما احساس افتخار و خوشحالی می‌دهد. اگر بخواهیم از دیدگاه اقتصادی نگاه کنیم، ساخت فیلم کوتاه برای کارگردان آن هیچ منفعتی ندارد، ولی از دید هنری هر فیلم یک پیروزی بزرگ است و منتظر اثر بعدی است.
از طرف دیگر با تکنولوژی امروز که ساخت فیلم را بسیار آسان کرده، به نظر من فیلم کوتاه نه تنها قدم اول برای شروع کار حرفه‌ای، بلکه راهی است برای بیان؛ بیان خویشتن و بیان هنری. و تا وقتی آخرین انسان روی زمین حرفی برای گفتن به دنیا دارد، سینما قوی‌ترین و کامل‌ترین راه برای بیان آن است.
فیلم کوتاه این قدرت را دارد، خیلی راحت می‌توان آن را توسعه داد و مردم زیادی در دنیا صدای شما را خواهند شنید،کافی است به اینترنت نگاه کنید تا متوجه شوید. امروزه هر کسی می‌تواند فیلم کوتاه بسازد. آنهایی که ما دنبال‌شان هستیم فیلم‌هایی هستند که فراتر از تکنیک و تکنولوژی می‌روند، جایی که خودبیانگری و داستان شکل هنر به خود می‌گیرد. هر روزه فیلم‌های مختلفی ساخته می‌شوند. به نظر من فیلم کوتاه فعالیتی است که همیشه می‌ماند و برای همه فرصت‌های جدیدی به وجود می‌آورد.
امسال تعداد قابل توجهی فیلم ایرانی برای جشنواره فیکه ارسال شد. این فیلم‌ها چه ویژگی‌ها و نقاط قوت و ضعفی داشتند که توجه شما را جلب کند؟
از میان تعداد زیاد فیلم هایی که به دست مان رسیده دشوار است بگویم این یا آن یکی حرف اول و آخر را می‌زند. چیزی که مرا در مورد تعداد زیادی از فیلم‌های ایرانی اغوا می‌کند مشی شاعرانه آنها در برابر موضوع داستان است. در یک فیلم داستانی کوتاه، ممکن است بازی خوبی نشده باشد؛ دوربین به نظر سرگردان باشد اما عملکرد و داستان آن بسیار جالب باشد. در فیلم‌های مستند موضوعات بسیار جالبی با فیلمبرداری‌های عالی یافتم. به نظر من دو یا سه تا از فیلم‌هایی که به دست ما رسیده، واقعا آثار سینمایی خوبی هستند و بقیه هم، در واقع، می‌توانند به همان خوبی باشند، اما بنا به دلایلی راه‌شان را در طول داستان گم کرده‌اند.
فکر می‌کنم شما هم فرمول موفقیت را بدانید: معمولا 1 درصد الهام است و 99 درصد تلاش زیاد. گاهی اوقات آن 1 درصد وجود دارد، ولی بقیه آن نیست. اما این جنبه خاص مختص فیلم کوتاه و فیلم کوتاه ایرانی نیست، این فقدانی است که در تجربه هر روزه زندگی داریم.
آیا جشنواره فیکه علاقه‌ای به برقراری ارتباط و همکاری با رویدادهای مشابه در ایران دارد؟
فیکه پروژه‌ای است که با همکاری مشترک یک سازمان قدیمی در اوورا (SOIR Joaquim Antonio de Aguiar) و یک سازمان جدید (دانشگاه انجمن فیلم اوورا) به وجود آمده است. در دوره‌های قبلی برای فعالیت‌های مختلف‌مان همیشه شرکایی هم داشتیم که با ما بودند. فعالیت ما همیشه مستمر و تمام نشدنی است و از هر شخص، جشنواره یا موسسه‌ای که بخواهد چیزی به این جشنواره اضافه کند استقبال می‌کنیم. ما با بسیاری از جشنواره‌ها همکاری داشته‌ایم و به نظر من این همکاری‌ها منفعت متقابل داشته، و پاسخ ما همیشه این است: «بله، بیایید راجع به یک پروژه معمولی صحبت کنیم و آن را عملی کنیم». همان طور که در ابتدای این مصاحبه اشاره کردم، ما به دنبال تنوع فرهنگی هستیم، فکر می کنم یک همکار در ایران می‌تواند کمک بزرگی برای تحقق این هدف باشد.