مرضیه ریاحی
فیلم تجربی «محدوده دایره» ساخته شهرام مکری پیش از این تندیس بهترین فیلم تجربی بیست و سومین جشنواره فیلم کوتاه تهران و نخستین جشن سالانه انجمن منتقدان سینمایی کشور را دریافت کرده است. «محدوده دایره» برداشتی تصویری از نقاشی‌‌های موریس اشر است و ارتباط چند دانشجو و تلاقی نگاه‌های آنها را در یک محیط دایره‌ای به تصویر می‌کشد. این فیلم یک پلان-سکانس ۱۵ دقیقه‌ای است. شهرام مکری در یک پلان بسیار هوشمندانه میزانسن‌ها و بازیگرانش را هماهنگ کرده است. «محدوده دایره» در دو بخش بین‌الملل و سینمای ایران، بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر حضور دارد.
«محدوده دایره» بر اساس طرحی از موریس اشر ساخته شده است. چه شد که این ایده به ذهنتان رسید؟
موریس اشر، گرافیست و نقاشی است که مخاطب عام با کارهایش در دوره‌هایی بسیار پاپ و روزمره برخورد کرده است. نکته مهم در کارهای اشر، استفاده از فرمول‌های ریاضی برای نشان دادن پرسپکتیو و مفهوم بی‌نهایت است.
این نوع پرسپکتیو باعث می‌شود حرکتی را در کارهایش ببینید که مدام در حال برگشت به حالت اولیه است.
من در سینما قبلا دیده بودم که کسانی با استفاده از کات و برش این مفهوم را به نمایش گذاشته‌اند اما من می‌خواستم مثل کارهای اشر در یک زمان و بدون قطع این اتفاق بیافتد.
با توجه به اینکه فیلم شما یک پلان-سکانس ۱۵ دقیقه‌ایست، هماهنگی بازیگران باید خیلی سخت صورت گرفته باشد. هماهنگ شدن با بازیگران چقدر زمان برد و چقدر تمرین کردید؟
سه روز تمرین کردیم و روز چهارم فیلمبرداری فاینال را گرفتیم. تمام تمرینات با دوربین و در 2 طبقه انجام شد و برای هر کدام از بازیگران یک علامت و نشانه‌ گذاشتیم و زمان‌بندی را با کرنومتر انجام دادیم. به همین دلیل تمام زمان‌بندی‌ها یکسان بود و سرعت بازیگران با دوربین هماهنگ شده بود.
البته شاید این اتفاق در فیلم به دلیل نگه داشتن و حفظ راکورد محسوس باشد. اگر می‌خواستیم این اتفاق نیافتد احتیاج به زمان بیشتری داشتیم و باتوجه به اینکه زمان محدودی برای تولید داشتیم، نمی‌توانستیم چنین کاری بکنیم.
ما در هر طبقه یک آدم از گروه کارگردانی گذاشته بودیم که زمان عبور دوربین را به بازیگران خبر می‌داد و هر کدام از بازیگران هم فقط درباره نقش و دیالوگ‌های خودشان اطلاع داشتند.
خود شما در زمان تصویربرداری کجا بودید؟
من به همراه یکی از دستیارانم و صدابردار تمام مدت با تصویربردار بودم. و با دوربین حرکت می‌کردم.
نقش تصویربردار در چنین کاری خیلی مهم است. وقتی نماها کات نمی‌خورد، تصمیم در لحظه تصویربردار خیلی مهم است. چطور ایده‌هایتان را با تصویربردار هماهنگ کردید؟
همان طور که گفتم تمام تمرین‌های ما با دوربین انجام شد. ما در روز پلان‌ها را با دوربین هندی‌کم می‌گرفتیم و شب من و مرتضی قیدی (تصویربردار) بازبینی می‌کردیم و تصمیم می‌گرفتیم که مثلا دوربین در اینجا نزدیک‌تر به کاراکتر باشد یا دورتر.
ضمن اینکه من کار مرتضی قیدی را در فیلم‌هایی که گرفته بود، دیده بودم و ذهنیتش به من خیلی نزدیک بود. و چون ما با استدی‌کم تصویر می‌گرفتیم و دوربین در تمام مدت به بازیگر آویزان بود احتیاج به تصویربرداری داشتیم که از قدرت بدنی خوبی هم برخوردار باشد و مرتضی قیدی هم قدرت بدنی خوبی داشت و هم دیدگاهش به من نزدیک بود.
چند برداشت اصلی گرفتید؟
در چهار روز اول که تمرین می‌کردیم در هر روز ۵ بار کامل با دوربین می‌گرفتیم. روز چهارم برای برداشت اصلی، 3 برداشت گرفتیم و برداشت سوم همین فیلمی است که می‌بینید.
چون فیلم کات نداشت هماهنگی صدابردار و تصویربردار هم سخت می‌شود. ممکن است گاهی صدابردار از تصویر جا بماند. چطور صدابردار را با تصویر هماهنگ کردید؟
 چون از لنز سوپرواید استفاده می‌کردیم امکان بوم گرفتن نبود. بنابراین مجبور شدیم صداها را در برداشت جداگانه‌ای بگیریم و بعدا صداگذاری کنیم. چون تمام برداشت‌ها براساس زمان‌بندی گرفته شد؛ با هم تفاوت نمی‌کردند و ما در آخر یک برداشت هم برای صدا گرفتیم و در واقع فیلم دوبله شد.
میزانسن‌ها چه طور شکل گرفت؟
الان فیلم یک میزانسن دارد که جلوی دوربین دیده می‌شود اما ما یک شرایط مشابهی را درست پشت دوربین هم داشتیم. پشت دوربین برای خودمان یکسری علامت‌گذاری کرده بودیم که مثلا سر این پیچ من باید سمت چپ تصویربردار باشم، صدابردار سمت راست و دستیار هم در پشت و همزمان سیم‌ها را هم جمع کند. به جز آدم‌هایی که در فیلم دیده می‌شوند یک گروه دیگری هم بودند که با نزدیک شدن ما به میزانسن‌ها مثلا از داخل کلاس‌ها به راهرو نور می‌دادند. البته در ابتدا من می‌خواستم که بازیگران بیشتری جلوی دوربین باشند. چند نفر دیگر در راهروها رفت‌وآمد کنند و راهروها شلوغ‌تر باشد. اما این کار برای بازیگران خیلی سخت بود و بعد به این نتیجه رسیدیم که این لختی فضا بیشتر به فیلم کمک می‌کند.
همان طور که می‌دانید امسال در بخش فیلم کوتاه «جشنواره فیلم فجر» تنها فیلم‌هایی می‌توانند حضور داشته باشند که قبلا در جشنواره فیلم کوتاه تهران پذیرفته شده بودند. نظر شما در این رابطه چیست؟
من فکر می‌کنم برای جشنواره فیلم فجر یک مشکل وجود دارد و آن تعداد زیاد آثاری است که باید موردبازبینی قرار بگیرند.
احتمالا سیاست جشنواره فجر این بوده است که فیلم‌ها از یک فیلتر اولیه رد شوند که هیات انتخاب تعداد کمتری فیلم ببینند. در نگاه اول شاید اتفاق بدی نباشد اما آئین‌نامه جشنواره فیلم کوتاه تهران و فجر با هم منطبق نیستند. جشنواره فیلم کوتاه تهران چندین بخش رقابتی موضوعی مثل «پیامبر اعظم(ص)»، «چشم‌انداز سرزمین زیبای من» و... داشت که این فیلم‌ها امکان حضور در جشنواره فیلم فجر را پیدا کردند اما فیلم‌هایی که موضوعی نبودند یا به جشنواره فیلم کوتاه تهران نرسیدند، امکان حضور در هر دو جشنواره را از دست دادند.
و مورد دیگر اینکه هیات انتخاب جشنواره فیلم کوتاه تهران باید این آگاهی را داشته باشند که انتخاب‌هایشان، در واقع انتخاب اولیه جشنواره فیلم فجر است؛ که این از نواقص این انتخاب‌ها بود.