این مستند انسانی است، نه سیاسی!

مریم عربی
مستند فیلم ناتمامی برای دخترم سمیه داستان یک خانواده ایرانی مقیم کانادا را روایت می‌کند که دخترشان سمیه در اردوگاه اشرف به سر می‌برد. بخش اعظم این مستند بر اساس فیلم‌های خانوادگی ای ساخته شده که پدر این خانواده در طول سال های اقامت سمیه در اردوگاه اشرف، از روابط خانوادگی خود ضبط کرده است.
این مستند جایزه بهترین فیلم سیاسی هفتمین جشنواره سینماحقیقت را از آن خود کرده و در بخش مستند سی و دومین جشنواره فیلم فجر حضور دارد.

درباره نحوه آشنایی تان با خانواده سمیه بگویید؛ آیا خواسته آنها بود که فیلمی از زندگی شان ساخته شود یا پیشنهاد شما؟
سال 87 قرار شد که فیلمی درباره سازمان مجاهدین خلق کار کنم که نتیجه آن فیلمی شد به نام ملاقات پشت دیوار اشرف. در جریان ساخت این فیلم با خانواده مصطفی محمدی آشنا شدم و ارتباطم را با آنها از طریق تلفن و ایمیل ادامه دادم. کمی بعد در یکی از کشورهای خارجی با آنها قرار ملاقات گذاشتم و پیشنهاد دادم که فیلمی درباره زندگی شان بسازم. آقای محمدی چندان به ساخته شدن این فیلم راغب نبود؛ اما اصرار و پیگیری من باعث شد که به این کار تن بدهد. 
شما به عنوان کارگردان چقدر در پیشبرد روایت فیلم دخیل بودید؛ آیا اتفاق افتاد که در قسمت هایی از فیلم خودتان را کاملا به دست راوی فیلم بسپارید یا دایما تلاش می کردید تا جریان قصه گویی را مدیریت کنید؟
بیش از یک سال است که من روزی 15 ساعت به طور مداوم روی تدوین و متن این فیلم کار می کنم. اصلا این طور نبوده که من چیزی را به آقای محمدی بسپارم. در این مدت، زمان زیادی با ایشان صحبت کرده و سعی کردم تا به جهان ذهنی ایشان نزدیک شوم؛ اما در نهایت ذهن من بود که تعیین می کرد ماجرا باید به چه شکل روایت شود؛ البته ذهنی که سعی می کرد تا خود را به جای ایشان بگذارد.
در زمان شروع کار، فیلمنامه اولیه ای هم داشتید؟
من فقط یک ایده و طرح اولیه داشتم و فیلمنامه اولیه ای وجود نداشت. این فیلم به تدریج شکل گرفت؛ سه بار فیلم کاملا مونتاژ شد و کنار گذاشته شد و نزدیک به 1500 صفحه متن نوشته و پاره شد تا در نهایت به شکل و شمایلی برسم که فیلم روایت ساده و سرراستی داشته باشد، از حاشیه ها دور باشد و قصه یک پدر و دختر، یک خانواده و یک سازمان را روایت کند. تلاش من بر این بود که آنچه را که اتفاق افتاده است، به صادقانه ترین شکل برای مخاطبم تعریف کنم.
پرداختن به سوژه های بحث برانگیزی مثل سازمان مجاهدین خلق و اصولا ساخت مستندهای سیاسی با چه چالش هایی مواجه است؟
در همه جای دنیا کار کردن درباره مسایل سیاسی سخت است. این فیلم برای خود من بیشتر از این که یک فیلم سیاسی باشد، یک فیلم انسانی است. درست است که در یک طرف ماجرا با سازمان مجاهدین خلق مواجه هستیم و همین مساله به صورت ناخودآگاه، فیلم را سیاسی می کند؛ اما آنچه در این فیلم برای من اهمیت داشت و در نتیجه نهایی کار هم به وضوح دیده می شود، دغدغه های انسانی است. من کاری با دعواهای سیاسی ندارم و فقط درباره مسایل انسانی صحبت می کنم. با این حال، پرداختن به چنین سوژه ای در کشور ما کار بسیار دشواری است؛ چرا که بیننده پیش از دیدن فیلم، قضاوت ها و پیش داوری هایی دارد که روی نگاه او تاثیر می گذارد. ادبیات فیلم من با ادبیات رایج تلویزیون کاملا متفاوت است و این ادبیات رایج مانع بزرگی برای فیلم من است؛ چرا که بیننده ممکن است به سختی پای فیلم بنشیند. البته اطمینان دارم که وقتی پای فیلم بنشیند و لحن فیلم را ببیند، به فیلم توجه خواهد کرد. با این حال، من می بایست یک پیشینه گفتاری قدیمی را کنار می زدم و خودم را به مخاطب ثابت می کردم که کار بسیار مشکلی بود.
واکنش خانواده محمدی بعد از دیدن فیلم چه بود؟
هر کس وقتی چکیده و عصاره زندگی اش را در 90 دقیقه می بیند، آن هم وقتی چنین زندگی پرتلاطم و پیچیده ای را تجربه کرده است، پذیرش آن ممکن است برایش سنگین باشد. اولین باری که آقای محمدی نسخه نهایی فیلم را دید، به شدت متاثر شد و از فرط نارحتی نمی توانست درباره فیلم صحبت کند. باقی اعضای خانواده هم همین وضعیت را داشتند. اما خوشبختانه به تدریج توانستند از فضای شخصی خود با فیلم فاصله بگیرند و روز به روز واکنش های بهتری نسبت به فیلم نشان دادند. من هنوز هم در حال تغییر دادن فیلم و تکمیل آن هستم و نسخه ای که در جشنواره فجر به نمایش درمی آید، از نسخه قبلی کامل تر است. با توجه به بازخوردهایی که از مخاطبان می گیرم، هر جا احساس کنم گنگی و ابهامی وجود دارد و ممکن است باعث سوء تفاهم شود، فیلم را اصلاح می کنم و هیچ ابایی از این کار ندارم. این فیلم هنوز برای خود من هم تمام نشده و دایما در حال اصلاح آن هستم؛ چرا که دوست دارم بدون هیچ حاشیه ای به مغز حرفم برسم. خانواده محمدی هم از این روند بسیار راضی هستند و بعضا در بهتر و کامل شدن کار به من کمک می کنند.
برای پخش بین المللی فیلم هم برنامه ای دارید و چه وضعیتی را برای حضور بین المللی فیلم پیش بینی می کنید؟
هنوز برنامه مشخصی در این باره ندارم و بعد از جشنواره فجر برای این موضوع برنامه ریزی خواهم کرد. هر جشنواره ای سیاست خاص خود را دارد و من نمی دانم واکنش جشنواره ها به این فیلم چیست؛ اما مطمئن هستم که اگر فیلم امکان اکران در جشنواره های خارجی را پیدا کند، چون موضوع فیلم فارغ از دعواهای سیاسی، یک حرف انسانی است، مخاطبان در جاهای مختلف دنیا با آن ارتباط برقرار می کنند. من از همان ابتدای ساخت فیلم، به طیف گسترده مخاطبان در همه نقاط دنیا فکر می کردم؛ بنابراین سعی کردم فیلم را به شکلی طراحی کنم که برای همه مردم دنیا قابل فهم باشد و نیازی به دانستن پیشینه تاریخی این سازمان وجود نداشته باشد. به عبارت دیگر، دوست داشتم بیننده با یک بسته کامل مواجه باشد.