پازلی که مستند شد

مریم عربی
مستند برای گونگادین بهشت نیست داستان یک کارگر ساده و فقیر لرستانی را روایت می‌کند که تا آستانه دریافت نوبل ادبی پیش می‌رود. فیلمساز در این مستند تلاش کرده است تا با واکاوی زندگی این بزرگمرد گمنام، حقیقت وجودی این نابغه لرستانی را آشکار کند. این مستند به تازگی جایزه بهترین مستند پرتره جشنواره «سینماحقیقت» را از آن خود کرد.

اصلی‌ترین نکته‌ای که در مستند شما خودنمایی می‌کرد، پس‌زمینه قدرتمند پژوهشی و حجم بالای تحقیقات انجام شده برای رسیدن به حقیقت ماجرا بود. این پروسه چقدر زمان برد و از چه روشی برای تحقیق استفاده کردید؟
وقتی کار را شروع کردم، فقط یک نیم صفحه اطلاعات درباره علی میردریکوند در کتاب مشاهیر لرستان را در اختیار داشتم. قبل از این که پژوهش را شروع کنم، نمی‌دانستم که گستردگی کار تا چه حد خواهد بود. وقتی وارد ماجرا شدم، روز به روز سرنخ‌های بیشتری را به دست آوردم و با آدم‌های بیشتری آشنا شوم. به این ترتیب روز به روز به گوشه‌هایی از اطلاعات دست پیدا می‌کردیم. این پروسه برای من مانند یک پازل بود که هر روز با اضافه شدن افراد جدید، کامل‌تر می‌شد. این پروسه یک و نیم سال مداوم زمان برد. حجم کار بسیار زیاد بود و علاوه بر این، درباره این شخص در کشور ما اطلاعات چندانی وجود نداشت و بخش اعظم اطلاعات از خارج از کشور گردآوری شد. یکی از اصلی‌ترین منابع ما برای تحقیق، یک مقدمه 15 صفحه‌ای از کتاب «برای گونگادین بهشت نیست» بود که خاطراتی را از علی میردریکوند نقل می‌کرد.
با توجه به محدودیت منابع و تصاویر آرشیوی، چطور شد که فکر کردید می‌توانید سرنوشت تراژیک این مرد را در قالب یک مستند به نمایش دربیاورید؟
از همان اولین باری که از وجود این شخصیت باخبر شدم، همیشه او را در ذهن داشتم و دوست داشتم از او یک فیلم بسازم. آن موقع فکر نمی‌کردم که بتوان این همه اطلاعات را درباره این شخصیت جمع‌آوری کرد؛ اما وقتی وارد کار شدم، همه چیز تغییر کرد. البته باید به نقش همسرم به عنوان مترجم زبان انگلیسی هم اشاره کنم که کمک زیادی به پیشبرد کار کرد. ایشان به صورت شبانه‌روزی در اینترنت جست وجو می‌کرد و سعی می‌کرد با افراد مختلف ارتباط برقرار کند. بسیاری از این افراد در دفعات اول جواب ما را نمی‌دادند؛ اما وقتی اصرار ما را می‌دیدند، به همکاری با ما علاقه‌مند می‌شدند. ما در جریان تحقیق با خانمی آشنا شدیم که پدر انگلیسی و مادر ایرانی داشت. او علاقه زیادی به فرهنگ ایران داشت و مشغول نگارش کتابی به نام «یکی نبود» بود که بخشی از آن هم به علی میردریکوند اختصاص داشت. وقتی فهمید می‌خواهم یک مستند درباره این فرد بسازم، با هم تبادل اطلاعات کردیم. از طریق این خانم به کپی مکاتبات این شخصیت و دست‌نوشته‌هایش در آرشیو دانشگاه آکسفورد دست پیدا کردیم.
فیلم شما به لحاظ بصری چندان غنی نبود و می‌توان گفت که تصاویر فیلم همپای ایده چشمگیر آن پیش نمی‌رفت. در این زمینه چه محدودیت‌هایی داشتید؟
این فیلم یک فیلم تحقیقی- پژوهشی است و من راهی جز این نداشتم که این شکل و ساختار بصری را برای کار انتخاب کنم. این فیلم راجع به یک بنای تاریخی یا یک موقعیت اجتماعی داخل ایران نبود که بتوانم آن را بصری‌تر از کار دربیاورم. در قدم اول، می‌خواستم که وجود این آدم را اثبات کنم؛ چون خیلی‌ها اعتقاد داشتند که این فرد وجود خارجی ندارد و حتی در خود لرستان هم بسیاری از افراد با دیده تردید به این آدم نگاه می‌کنند. من به عنوان یک فیلمساز خودم را موظف دانستم که وجود این شخصیت لرستانی را اثبات کنم. حالا با وجود این منابعی که ما به آن دست پیدا کردیم، هر کس قانع می‌شود که این فرد وجود خارجی داشته است.
پیدا کردن تصاویر آرشیوی و ساخت بخش‌های انیمیشن کار با چه چالش‌هایی مواجه بود؟
ما حتی تا آخرین روزهای مرحله تدوین هم پژوهش را رها نکردیم و اطلاعات جدیدی را به دست آوردیم. این فیلم بودجه بسیار کمی در حدود 10 میلیون تومان داشت که بخش اعظم آن صرف تهیه تجهیزات شد و فقط حدود 3 میلیون تومان برای باقی موارد از جمله تهیه تصاویر آرشیوی و ساخت انیمیشن‌ها و البته پژوهش هزینه کردیم. می‌توان گفت که کار با فعالیت شبانه‌روزی من و همسرم پیش رفت. این محدودیت‌ها قطعا در کیفیت فیلم هم تاثیر گذاشته است.
به اعتقاد خودتان چقدر در هدفی که در نظر گرفته بودید که همان اثبات وجود این شخصیت بود، موفق شدید؟
این فیلم در جشنواره منطقه‌ای، جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشنواره سینما حقیقت حضور پیدا کرد. بسیاری از افراد بعد از دیدن این فیلم درباره این شخصیت از من سوال می‌کردند و به تهیه و مطالعه کتاب علاقه نشان می‌دادند. بعد از هر بار نمایش، تعداد زیادی از تماشاگران به سراغ من می‌آمدند تا نسخه ورد کتاب را از من بگیرند؛ چرا که نسخه چاپ شده این کتاب در ایران نایاب است و من نسخه ورد را برای آنها ایمیل می‌کردم. این علاقه و توجه از هر جایزه‌ای برای من ارزشمندتر بود. احساس می‌کنم تا حدی در کارم موفق بوده‌ام و توانسته‌ام این شخصیت را از انزوا دربیاورم.