شش ماه در مسیر مرز ایران و عراق

مریم عربی
فیلم کوتاه خاکستر و باد داستان مردی را روایت می‌کند که در نتیجه بیکاری و مشکلات مالی، خانواده خود را در معرض فروپاشی می‌بیند. این فیلم به عنوان یکی از نمایندگان سنندج در آخرین دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران حضور داشت و جایزه کارگردانی جشنواره فیلم کوتاه «بهمن» را دریافت کرد.

شما ایده‌ای را دستمایه کار قرار دادید که در سینمای بلند بارها به آن پرداخته شده بود. چطور شد که به این نتیجه رسیدید که می‌توانید این ایده را در سینمای کوتاه پیاده کنید و تمام ابعاد ماجرا را به تصویر بکشید؟
من در کارهای قبلی‌ام هم ایده‌هایی را انتخاب کردم که روی بار داستانی و دراماتیک قضیه تاکید داشت. فیلمنامه خاکستر و باد یک فیلمنامه اقتباسی است. حدود 2 سال و نیم پیش، این داستان را در یک مجموعه داستان کردی خواندم و تحت تاثیر قرار گرفتم. با گذشت بیش از دو سال هنوز ذهنم درگیر این داستان بود و این قصه مرا رها نمی‌کرد؛ بنابراین تصمیم گرفتم که فیلم آن را بسازم؛ چرا که اساتید معتقدند قصه‌ای که با گذشت زمان همچنان جذاب است، پتانسیل این را دارد که به یک کار خوب تبدیل شود. نوشتن فیلمنامه این فیلم با تحریم‌های ایران همراه شد. تا آن زمان ما به این موضوع نپرداخته بودیم که تحریم‌ها چه بلایی سر قشر ضعیف جامعه آورده است. در نتیجه شرایط موجود، تعداد زیادی از کارگران کارهای‌شان را از دست دادند و پروژه‌های عمرانی زیادی متوقف شد. این بود که تصمیم گرفتم در قالب داستان مورد نظرم، گریزی هم به شرایط فعلی جامعه بزنم و مسئله خیانت را نیز مطرح کنم و اشاره کنم که شرایط اجتماعی می‌تواند چه تاثیرات عمیقی در تصمیم‌گیری‌ها و رفتار افراد بگذارد.
فکر نمی‌کنید که پایان‌بندی کار تا حدی متاثر از کوتاه بودن زمان فیلم بود و به عبارت دیگر، فرصت کافی برای انتخاب پایانی جز پایان باز برای شما وجود نداشت؟
پایان بندی ابتدایی فیلم بنا به ملاحظاتی حذف شد و همین مساله تا حدی به پایان‌بندی فیلم لطمه زد. من بسیار تلاش کردم تا از به‌کارگیری پایان باز که در بسیاری از فیلم های سینمای کوتاه و بلند ما مرسوم شده، فاصله بگیرم. در اکثر مواقع این نوع پایان‌بندی ناشی از بلاتکلیفی فیلمساز و ناتوانی او در تعیین سرنوشت شخصیت‌های فیلم است. من تصمیم داشتم که پلان به پلان همه ماجرا را نشان بدهم و قصه فیلم را تا آخر بدون هیچ لکنتی تعریف کنم؛ اما متاسفانه به خاطر حذف شدن برخی صحنه‌ها موفق به این کار نشدم. بسیاری از دوستان با استفاده از پلانی که در آن آینده مرد را می‌‌بینیم که در حال عبور از یک مرز است، مخالف بودند؛ اما من تصمیم گرفتم که از آن استفاده کنم تا داستان فیلم کامل‌تر روایت شود.
برای دکوپاژ فیلم چه برنامه‌هایی داشتید؟
من از همان کارهای اولم به توصیه یکی از دوستان با استوری برد کار کردم. به این ترتیب هر چه را که قرار بود در صحنه اتفاق بیفتد، در استوری برد داشتیم. این مساله به لحاظ کاهش هزینه‌های کار هم به ما کمک کرد؛ چرا که گروه سردرگم نمی‌شد و پیش از رفتن به سر صحنه کاملا می‌دانستیم که چه کارهایی قرار است انجام بدهیم. هرچند ساخت فیلم بسیار زمان برد و برای ضبط یکی از پلان‌ها حدود 12 ساعت وقت گذاشتیم، اما چون با برنامه پیش می‌رفتیم، استرسی نداشتیم. در لحظاتی که قصد داشتیم بیشتر به شخصیت‌ها نزدیک شویم، از پلان‌های مدیوم و کلوزآپ زیاد استفاده کردیم. برای نشان دادن تنگنایی که شخصیت اصلی فیلم در آن قرار گرفته است هم از یک نمای های‌انگل در یک کوچه بن‌بست استفاده کردیم. ما شش ماه در مسیر سنندج تا مرز ایران و عراق برای انتخاب لوکیشن در رفت و آمد بودیم و در جریان این رفت‌وآمدها با عوامل فیلم هم‌فکری می‌کردیم. بنابراین در زمان فیلمبرداری هر کس کار خودش را می‌دانست و دیگر نیازی نبود که مواردی را به آنها یادآوری کنم.
چرا خودتان تدوین کار را بر عهده گرفتید؟
تمام کارهای قبلی من توسط تدوین‌گرهای حرفه‌ای تهران تدوین شده بود. اما فاصله 600 کیلومتری تهران تا سنندج، کار را برای ما مشکل می‌کرد و به نوعی این فاصله کاملا در فیلم مشهود بود. این بود که تصمیم گرفتم این بار خودم کار را تدوین کنم. گذشته از این، چون این کار بر اساس 59 پلان استوری برد ساخته شده، در مرحله تدوین اتفاق چندانی برای فیلم نیفتاده است و شاید اگر کسی جز من فیلم را تدوین می‌کرد، فقط چند تغییر جزیی اتفاق می‌افتاد. من به این مساله که تدوین یک کارگردانی دوباره است، اعتقادی ندارم و معتقدم کارگردان قبل از رفتن به سر صحنه، باید فیلم را دکوپاژ شده، تدوین شده و با تیتراژ و موسیقی در ذهن داشته باشد. البته سایر عوامل هم به فیلمساز کمک می‌کنند، اما نباید انتظار داشت که با حضور آنها معجزه‌ای در نتیجه کار اتفاق بیفتد.
از نمایش کار چه بازخوردهایی گرفتید؟
متاسفانه در هر دو بار نمایش فیلم در جشنواره فیلم کوتاه موفق به دیدن فیلم نشدم. امیدوارم در جشنواره‌های بعدی بتوانم نظرات علاقه‌مندان و دست‌اندرکاران فیلم کوتاه را درباره فیلم بشنوم.