نگاهی امروزی به باورهای مذهبی

مریم عربی
سلسله زرین مستندی کوتاه است درباره حدیث سلسله‌الذهب از امام رضا (ع) که در جریان سفر امام هشتم به توس، در نیشابور بیان شده است. مستندی که به گفته سازنده آن، می‌کوشد تا مروج فرهنگ رضوی باشد.

چطور شد که تصمیم به ساخت این اثر گرفتید؟
من یک دوره فشرده را درباره نحوه درآوردن درام از قرآن کریم گذراندم و همین مساله دغدغه تولید مستندهای مذهبی و قرآنی را در من تقویت کرد. پیش از این هم چند کار مذهبی در کارنامه کاری‌ام داشتم و دلم می‌خواست درباره سلسله‌الذهب هم مستندی را کار کنم. دغدغه من همیشه این بوده است که هنر چطور می‌تواند با اعتقادات مذهبی مواجهه داشته باشد.
برای تحقیقات کار چه مراحلی را طی کردید؟
پروسه تحقیقات کار بسیار مشکل بود. تلاش کردم در حوزه‌های علمیه و مراکز مذهبی افرادی را پیدا کنم که هم دغدغه سینما را داشته باشند و هم دغدغه‌های مذهبی را. برای تحقیقات کار به مراکز متعددی از جمله حوزه علمیه قم، دانشگاه علوم حدیث و دانشگاه الهیات مراجعه کردم تا از مجموع این موارد، مباحث مناسب برای کار را بیرون بکشم. در مجموع، مرحله تحقیق کار حدود چهار ماه طول کشید.
چند روز تصویربرداری داشتید؟
حدود یک هفته تصویربرداری داشتیم.
آثار مستندی که مایه‌های مذهبی دارند، اغلب به شعارزدگی متهم می‌شوند. برای اجتناب از این مساله چه راهکاری را در پیش گرفتید؟
در ساخت این فیلم تلاش کردم که امروزی فکر کنم و از دید یک مخاطب امروزی به مسایل مذهبی نگاه کنم؛ این که یک انسان امروزی چطور می‌تواند در حوزه باورهای مذهبی از هنر جواب بگیرد. من کارشناس مذهبی نیستم و سعی کردم مخاطب با دیدن این فیلم احساس نکند که قرار است خودم را در این جایگاه قرار بدهم. به این ترتیب حتی‌الامکان از شعارزدگی دوری کردم.
چطور شد که شیوه کلاسیک و گفت‌وگو محور را برای کار انتخاب کردید؟
به خاطر اجتناب از وضعیتی که به آن اشاره کردم، تصمیم گرفتم که حرف اصلی فیلم را از زبان کارشناسان به بیننده منتقل کنم. در کنار این قضیه، از منطق‌الطیر عطار، بهارستان جامی، سعدی و حافظ نمونه آوردم تا نشان بدهم که نظریات این افراد چقدر به نظر کارشناسان فیلم نزدیک است.
چقدر بر اساس فیلمنامه از پیش نوشته شده عمل کردید و چند درصد از کار در لحظه شکل گرفت؟
کار من بر اساس یک طرح چهار صفحه‌ای آغاز شد که به تصویر کشیدن سلسله‌الذهب و کاربرد این حدیث در دنیای امروز می‌پرداخت. در جریان تحقیقات، فیلمنامه کار به تدریج کامل شد و من در شش یا هفت نسخه فیلمنامه کار را آماده کرده بودم. هر گفت‌وگویی که انجام می‌دادم، با یک موضوع جدید برخورد می‌کردم که بر اساس آن فیلمنامه من کامل‌تر می‌شد. در نهایت آنچه در فیلم می‌بینید، کاملا در فیلمنامه اولیه پیش‌بینی شده بود.
در جریان ساخت فیلم با مشکل خاصی مواجه نشدید؟
پروسه تحقیق در خصوص موضوعات مذهبی واقعا سخت است؛ چرا که حساسیت این سوژه‌ها بسیار بالا است و هیچ خطایی نباید اتفاق بیفتد. علاوه بر این دست هنرمند برای بررسی این مسایل چندان باز نیست. همین موضوع، کار من را سخت‌تر کرد.
چه بازخوردهایی از کار گرفتید؟
تا به اینجا، هشتاد درصد از بازخوردها خوب بوده است. البته انتقادهایی هم به کار وارد شده است که در نمایش‌های عمومی‌تر و گسترده‌تر بیشتر خود را نشان خواهد داد. قصد دارم به زودی به مشهد سفر کنم تا بازخوردهای مردم این شهر را هم درباره کار ببینم. در صورتی که واکنش‌های مثبتی از مردم این ناحیه ببینم، روی سوژ‌ه‌های بیشتری در خصوص امام رضا (ع) کار خواهم کرد. در مجموع، خوشبختانه این فیلم نسبت به پیش‌بینی‌های اولیه من بهتر از کار درآمد. در مرحله تحقیق احساس می‌کردم که هر چه جلوتر می‌روم، دامنه کار گسترده‌تر می‌شود و نمی‌توانم این سوژه را در قالب فیلم به تصویر بکشم؛ اما این داستان بسیار خوب جمع شد و تا همین حد برای من کافی است.
اصلی‌ترین معضلی که به عنوان یک مستندساز با آن مواجه هستید، چیست؟
متاسفانه آرشیو تصویری ما در همه حوزه‌ها بسیار ضعیف است و مسئولین هم در این زمینه به مستندسازان کمک نمی‌کنند. اگر سازمان‌ها و نهادهای مربوطه با مستندسازان در مرحله تحقیق برای ساخت کار، همکاری بیشتری داشته باشند، آثار بهتر و قوی‌تری را شاهد خواهیم بود.