همه چیز بی‌رنگ است
مریم عربی
سرزمین ما مستندی 40 دقیقه‌ای است در خصوص چگونگی پیدایش حیات در کره زمین؛ مستندی که با نمایش تصاویری مسحورکننده از زیبایی‌های زمین به توازن زیستی میان موجودات زمینی و نقش انسان در برهم زدن این نظم و توازن می‌پردازد.
چطور شد که به فکر ساخت یک مستند زیست‌محیطی افتادید؟
در سال‌های اخیر شبكه تبرستان در مقایسه با شبكه‌های دیگر بیش‌ترین میزان تولید آثار مستند را در داشته است؛ به گونه‌ای كه اكنون این شبكه با ساخت صدها مستند در گونه‌ها و موضوعات متنوع، اطلسی از آیین‌ها، فرهنگ‌ها و موضوعات پیرامون زندگی ما را ثبت و ضبط کرده كه تلاشی ستودنی است. در ادامه روند نهضت مستندسازی در این شبكه، ایده ساخت مستندی علمی- پژوهشی با محوریت پیدایش حیات در سیاره زمین و آب مطرح شد كه با استقبال میترا روحی‌منش تهیه‌کننده کار مواجه شده و به این ترتیب کار کلید خورد.
ساخت فیلم چقدر زمان برد و برای آن چه مراحلی را طی کردید؟
تولید این مستند بسیار پرهزینه و زمان‌بر بود؛ چرا که بخش مهمی از كار می‌بایست به شكل انیمیشن بازسازی و تشریح می‌شد و امكانات ما در ایران برای ساخت مستندهایی از این دست نسبت به اروپا و آمریكا در سطح پایین‌تری قرار دارد. با این حال، رایزنی‌هایی را با دوستان هموطن‌مان در ناسا و شرکت‌های اروپایی انجام دادیم كه منجر به ساخت انیمیشن‌هایی متفاوت و همچنین دستیابی به آرشیوی غنی از تصاویر ناسا شد. در بخش كستینگ عوامل هم با توجه به اینكه به شكل پاره‌وقت و در فصول مختلف كار می‌كردیم، با افزایش امكانات تكنیكی از جمله دوربین و لنزهای تله فتو به تیم خودمان بسنده كردیم و نتیجه هم البته مثبت ارزیابی شده است. من در فیلم داستانی آرمون با عوامل خارجی هم كار كردم. امتیاز آنها فارغ‌بالی‌شان و تمركزشان به كار و البته داشتن امكانات بوده كه این مهم البته با عوامل بومی نیز فراهم شد.
هنر محمد رضایی فیلمبردار این مستند هم به خوبی دیده شد. با توجه به این كه با ایده ساخت و حمایت این مستند از مدت‌ها پیش موافقت شده بود، پس از پایان تحقیق و نگارش فیلمنامه، مراحل پیش‌تولید شامل رایزنی‌ها و بازدید لوكیشن‌ها و تشكیل تیم علمی و فنی انجام شد. ما همیشه در حسرت آن بوده‌ایم كه گروهی از نشنال جئوگرافیک و ... به ایران بیایند و از سرزمین‌مان مستندی تهیه كنند؛ اما حمایت مدیركل شبكه مهندس بهرام حمیدی ما را بر آن داشت كه به شكلی جدی مرحله تصویربرداری و همزمان ساخت انیمیشن را در كشور سوئد به انجام برسانیم. حدود چهل جلسه تصویربرداری داشتیم و حدود سه ماه صرف مونتاژ و مرحله پس‌تولید مستند شد.
در مورد ایده فیلم بیشتر توضیح دهید و این كه این فیلم قرار است به چه پرسش‌هایی پاسخ دهد.
فیلم در صدد پاسخگویی به این پرسش‌هاست: دره‌های عظیمی كه در سطح سیاره مریخ وجود دارد، چگونه به وجود آمده‌اند؟ شباهت این دره‌های عظیم با دره‌هایی كه در سیاره ما به وجود آمده چیست؟ چگونه سرزمین ایران از زیر اقیانوس تتیس بیرون آمده است؟ كوه آتشفشانی دماوند و رشته كوه البرز چگونه به وجود آمده‌اند؟ با این كه سطح سیاره ونوس مانند برخی از نقاط زمین از جمله لاریجان مازندران از سنگ‌های آتشفشانی تشكیل شده است، چرا سیاره ونوس و مریخ سرنوشتی متفاوت از زمین پیدا کرده‌اند؟ ما تلاش کرده‌ایم که با جست‌وجو برای یافتن پاسخی برای این پرسش‌ها، این فیلم را هیجان‌انگیزتر کنیم. این مستند از نظر جلوه‌های بصری و تصاویر نمایش داده شده از نقاط مختلف مازندران بی‌همتاست. کوشیده‌ایم تا با ارایه تصاویری خیره‌کننده و دیدنی از جغرافیای این استان و اطلاعاتی با‌ارزش و تازه، بیننده را تحت تاثیر قرار بدهیم. دورنمای سراسری این مستند بیان‌کننده چگونگی تاثیر آب در پیدایش حیات و پیوند همه موجودات با زمین است و این که همگی با هم در یک توازن زیستی قرار دارند. همچنین به نقش اساسی انسان در برهم زدن این نظم می‌پردازیم که چگونه با انقلاب كشاورزی، از بین بردن جنگل‌ها، توسعه صنعت و افزایش میدان گاز دی‌اكسید كربن در اتمسفر، شکافی عظیم در این نظم جهانی به وجود آورده است.
مرحله تحقیق و پژوهش کار چقدر طول کشید؟
سرزمین ما با پژوهشی طولانی‌مدت و جامع یعنی حدود دو سال، برای نخستین بار موضوع پیدایش حیات در كره زمین را به شكلی كاملا علمی و پژوهش‌محور در قیاس با دیگر سیارات منظومه شمسی از جمله مریخ و ونوس به تصویر كشیده است. گردآوری مطالعات و پژوهش‌ها در این زمینه با توجه به کمبود منابع، بسیار وقت‌گیر و تخصصی بود. باید گفت این مستند پس از نمایش در مجامع علمی مورد توجه كارشناسان قرار گرفت؛ به گونه‌ای كه می‌تواند به عنوان منبعی جامع در اختیار دانشجویان و پژوهشگران قرار بگیرد.
چقدر به فیلمنامه و طرح از پیش‌نوشته شده وفادار بودید؟
تیم تحقیق کار در روند پژوهش خود به کشفیاتی رسید که تاکنون در مجامع تحقیقی و پژوهش‌های دانشگاهی ندیده بودیم. ما این طرح اولیه را مبنای کار قرار دادیم؛ اما در جریان کار با حضور دانشمندان و کارشناسان به اتفاقات پیش‌بینی‌نشده و نقاط جدیدی رسیدیم که ما را به سمت پرسش‌هایی جدید سوق داد.
در کار با چه مشکلات و موانعی مواجه شدید؟
زمان زیادی است كه تعریف مشكل را نمی‌فهمم! همه چیز زلال و بی‌رنگ و بی‌بو است. حال و روز امروز سینمای ما تقصیر این یا آن نیست؛ بلکه بازتابی است از ظرفیت سینمای ما و توان اندک آن که معلول ضعف‌های درونی و فشارهای بیرونی است.
به نظر شما اصلی‌ترین دلیلی که مستندسازان کشور ما کمتر به مستندهای علمی- پژوهشی می‌پردازند و اغلب سراغ مستندهای اجتماعی و پرتره می‌روند، چیست؟
تلویزیون‌های خارجی برای خود اهدافی را مشخص کرده‌اند و با محوریت آن جلو می‌روند. این محورها شاید کشف و شهود و سوژه‌های نابی باشد که به محیط زیست و سیاره‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، بازمی‌گردد. اما در ایران نبود امکانات، کارشناسان زبده یا فیلمسازانی با دغدغه مسایل علمی و پژوهشی و زیست‌محیطی باعث می‌شود که سازمان‌های ذی‌ربط چنین نگرشی نداشته باشند و نتوانند به خوبی از تولید چنین آثاری حمایت کنند. ما در جامعه‌ای سنتی زندگی می‌کنیم که هنوز رگه‌هایی از آیین‌ها و مناسک خود را حفظ کرده است؛ بنابراین اغلب فیلمسازان ترجیح می‌دهند به سراغ سوژه‌های آیینی و اجتماعی بروند. از طرفی هزینه بالای ساخت مستندهای علمی‌پژوهشی هم باعث می‌شود که تهیه‌کنندگان حمایت از سوژه‌های اجتماعی و مستندهای پرتره را در اولویت قرار بدهند. دغدغه اصلی مستندسازان ما در شرایط حاضر، دغدغه مالی است. نگرش برخی از مدیران ما به مقوله فیلمسازی و رسانه نگرش نوینی نیست؛ چرا که به ارزش واقعی رسانه واقف نیستند و فقط در شعارهای‌شان دم از حمایت از رسانه و گونه سینمایی مستند می‌زنند و در عمل کاری نمی‌کنند. به عنوان مثال، تلویزیون ایران اگر به تصاویری از گذشته ایران نیاز پیدا کند، باید با واریز مبالغی هنگفت به حساب رسانه‌های خارجی، تصاویر مورد نیاز خود را از آنها خریداری کند؛ چرا که برای مستندهای داخلی که بعدها به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند به حساب خواهند آمد، ارزشی قایل نیستیم.
آیا پخش بینالمللی فیلم را آغاز کرده‌اید؟
سرزمین ما به اصطلاح تازه از تنور درآمده و داغ داغ است. هنوز این فیلم را به جشنواره‌های بینالمللی نفرستاده‌ایم و فقط آن را در مجامع دانشگاهی پخش کرده‌ایم. از سال آینده فیلم را به جشنواره‌های مختلف خارجی ارایه خواهیم کرد.
یک دیدگاه بگذارید