یک خانه سینمای کوچک
مرضیه ریاحی
محمد شیروانی در عرصه فیلم کوتاه کارنامه درخشانی دارد. فیلمساز مستقلی که کارش را بلد است و سمتش به عنوان رئیس در صنف فیلم کوتاه ایران، شش ماهیست که به فعالیتهایش اضافه شده و در همین مدت کم، این صنف و دریافت مطالباتش سیر صعودی قابل توجهای طی کرده است. 27 مردادماه همزمان با نیمهشعبان نخستین جشن مستقل فیلم کوتاه ایران در مجموعه فرهنگیهنری آسمان برگزار میشود.
گفتوگویی که میخوانید در رابطه با فراز و فرودهای صنف در زمان مدیریتی شیروانی و نخستین جشن مستقل فیلم کوتاه است.
محمد شیروانی را همه به عنوان یک فیلمساز مستقل میشناختند. چه شد که رئیس «انجمن فیلم کوتاه» شدید؟
فکر میکردم که خانه سینما یک تشکل غیردولتی است و طبیعتا در چنین فضایی آدمها دور هم جمع میشوند تا بتوانند توقعات و خواستههای صنفیشان را که به حق هم هست به دست بیاورند. فکر کردم که شاید در همچین فضایی بشود کارهایی کرد. اما در هر صورت همه چیز با ایدهآلهای ما جور نیست. نمیشود انتظار داشت در یک فضایی که باید کاملا مستقل باشد و نیست؛ همه کارها مستقل جلو برود.
آقای عسگرپور جایی در شروع فعالیتهایشان اشاره کردند که خانه سینما باید استقلال خودش را داشته باشد. این بایدها، این آرزوها معلوم نیست به عمر ما کفاف بدهد.
تا حالا چقدر به آن چیزهایی که در انجمن فیلم کوتاه میخواستید، رسیدهاید؟
هر هیات مدیرهای دو سال عمر دارد و طبیعتا دو سال زمان خیلی کمی است. از اول اسفندماه سال گذشته که هیات مدیره جدید انتخاب شد، خیلی سعی کردیم که کارها را به سال آینده نیندازیم و از همان موقع سریعا کمیته عضوگیری را راهاندازی کردیم.
شاید شش ماه بود که یکسری فیلمساز برای درخواست عضویت پشت در مانده بودند. تقاضاها را نسبت به شرایط عضوگیری بررسی کردیم...
یعنی با ساخت دو فیلم کوتاه...
دقیقا. در همان ابتدای کار پانزده نفر وارد شدند. ما باید شرایطی را که در اساسنامه توسط هیات موسس طراحی شده، رعایت کنیم. اعضا باید حداقل دو فیلم کوتاه ساخته باشند که بتوانند عضو وابسته بشوند و ساخت چهار فیلم کوتاه برای عضویت پیوسته الزامیست. شاید یک کمی سختگیریهای بیش از حد کیفی وجود داشته باشد اما چارهای نیست ما باید برطبق اساسنامه عمل کنیم.
هر چند وقت یکبار عضو جدید میپذیرید؟
قبلا هر شش ماه یکبار ولی الان ما فصلی این کار را انجام میدهیم. در مورد عضوگیری همیشه یک انتقادهایی وجود دارد. عدهای اعتقاد دارند که یک جای صنفی نباید نگاه کیفی به آثار برای انتخاب اعضا داشته باشد. اما یک آئیننامهای تنظیم شده و چیزی است که با آمدن هر کس دیگری تغییر نمیکند. مگر اینکه در مجمع عمومی مطرح و تغییراتی ایجاد شود.
سیاست ما در دوره جدید این بود که انجمن را گسترش دهیم و اعضا را بیشتر کنیم. زمانی که ما انجمن را تحویل گرفتیم 130 عضو داشت، الان 180 عضو داریم.
سقف پذیرش عضو دارید؟
نظر ما این است که تا پایان سال آینده اعضا را به 250 نفر برسانیم.
اگر بیش از این تعداد واجد شرایط عضویت باشند نمیتوانید بپذیرید؟
به من گفته بودند انجمن فیلم کوتاه نباید بیش از 150 عضو داشته باشد. من مخالف این قضیه بودم. با مدیرعامل خانه سینما صحبت کردم. ایشان گفتند همچین چیزی نیست شما میتوانید صنف را گسترش بدهید.
یعنی در آئیننامه محدودیتی برای پذیرش وجود ندارد اما شما تصمیم گرفتهاید که تا سقف 250 عضو بپذیرید؟
بله. البته ناگفته نماند که گسترش صنف کار آسانی نیست. چون هر چقدر به تعداد اعضا اضافه شود باید سرویسدهی بیشتر شود و برای سرویسدهی بیشتر باید بودجه و نیرو داشته باشیم. با این پتانسیلی که ما داریم یکمی ریسک است این کار.
خب؛ اصولا «انجمن فیلم کوتاه» برای اعضا چه کار میکند؟
تا قبل از این اعضا کارت شغلی میگرفتند و بیمه میشدند. اما واقعیتش این است که اینها امکاناتی است که خانه سینما به تمام اعضای صنفهای 29 گانهاش میدهد؛ نه صنف فیلم کوتاه. این خیلی بدیهی است ما باید فکر کنیم از آنجا به بعد چه کار میتوانیم بکنیم؟
اگر تا الان صنف فیلم کوتاه برای اعضایش جدی نبوده دلیلش همین تنها استفادهای است که صنف تا به حال داشته. یعنی فقط در قالب بیمه و کارت شغلی و مواردی مثل معرفینامه معافیت مالیاتی.
اما واقعیت این است که اگر صنف فعال باشد و فعالیت برون صنفی داشته باشد، خیلی کارها در راستای احقاق حقوق فیلمسازان، حضور در مجامع داخلی و بینالمللی، برگزاری هفته فیلم، اکران فیلم کوتاه، برگزاری ورکشاپها و... میتواند انجام دهد.
مثلا ما میخواهیم با چند مرکز، تولید مشترک داشته باشیم. در شرح اساسنامه پنج سال گذشته انجمن تولید کار ذکر شده اما تا به حال به جز یک مورد که تولید 15 فیلمنامه بوده برای وزارت نفت، اتفاق مهم دیگری نیفتاده...
بالاخره ساخت آن فیلمنامهها به کجا رسید؟
قضیه وزارت نفت در هیات مدیره قبلی جلو رفته. وزارت نفت تصمیم داشته یک تعداد فیلم برای جشن 100 سالگی نفت تولید کند اما با تغییر وزیر و مدیران نفت این پروژه مسکوت باقی مانده...
به بچهها پولی داده شده؟
بله. پول داده شده؛ اما بچهها یک بخش مختصری طلب دارند که دنبالش هستیم تا یکی دو ماه دیگر بگیریم و به بچهها بدهیم. اما فیلمنامهها دیگر ساخته نخواهد شد.
یادم است که بچهها یک تور تحقیقی هم رفته بودند...
یک تور دو روزه به خارک بود. برای آشنایی بچهها با چگونگی استخراج نفت.
پس این پروژه از طرف وزارت نفت منتفی شد؟
بله از طرف وزارت نفت.
گفتید قرار است با چند مرکز تولید مشترک داشته باشید. این مراکز مشخص شدهاند؟
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، انجمن سینمای جوانان ایران، حوزه هنری، سازمان سیاحتی کیش، دانشکده صدا و سیما و بانک اقتصاد نوین.
امیدوارم این پروژهها تا پایان سال آینده به نتیجه برسد. به محض اینکه به نتایجی برسیم فراخوان را به اعضا اعلام میکنیم تا فیلمنامههایشان را بیاورند و شرکت کنند.
پس شما میخواهید در صنف فیلم کوتاه ورکشاپ بگذارید، هفته فیلم برگزار کنید، تولید مشترک داشته باشید و... به نظر خودتان اینها توقعات زیادی از صنف فیلم کوتاه نیست؟ در حالیکه واقعا درمورد صنفهای دیگر اینقدر توقع وجود ندارد. صنف فیلم کوتاه فعالیتهای برونصنفی زیادی داشته اما انگار باز این اعضا را راضی نمیکند و چیزهای بیشتری میخواهند...
معدل سنی اعضای ما زیر 30 سال است. صنف ما صنف جوانهاست. جوانها توقعشان زیاد است و در عین حال خیلی آرمانگرا هستند، همه چیز را با هم میخواهند، خیلی زود میخواهند ره صد ساله را یک شبه بروند اما در عین حال تجربهگرا و با هوش هستند.
اینها مشخصه آدمهایی است که میخواهند حرکتهای تازه بکنند، کارهای درخشان بسازند، پیشنهاد جدید برای سینمای ایران داشته باشند. پس طبیعی است که کار هیات مدیره صنف فیلم کوتاه سختتر باشد. این شرایط را درک میکنم. چون خودم را قبل از 30 سالگی به یاد مییارم و میبینم قبلا یک آدم دیگری بودم اما بعد از 30 سالگی یک پختگیهایی با من همراه شده که شاید با خودش ملاحظه آورده، شاید حتی محافظهکاری آورده است.
تفاوت دیگری که صنف ما با دیگر صنفها دارد و کار ما را دو چندان میکند این است که ما یک خانه سینمای کوچک هستیم.
خانه سینمای کوچک یعنی چی؟
مثلا در صنف صدابرداران فقط صدابردارها عضو هستند یا در صنف تدوینگران فقط تدوینگران عضو هستند اما صنف فیلم کوتاه در رشتههای مختلف عضو دارد. اعضای کارگردان دارد، فیلمنامهنویس دارد، تدوینگر دارد، صدابردار دارد و... بنابراین خود به خود صنفی میشود که درون خودش یک سینما به مفهوم کامل وجود دارد.
خب وقتی که ما با اعضای مختلف از گرایشهای مختلف طرف هستیم، کارمان سختتر میشود.
باید یادمان باشد این صنف بیس سینمای ایران است. پایه و اساس سینمای ایران را میسازد و اگر در این سالها سینمای ایران لطمه خورده، به تکرار رسیده، افول کرده؛ دلیلش این است که فیلم کوتاه ایران یک چند سالیست که افت کرده و تاثیرش را روی سینمای بلند گذاشته. ما فیلم کوتاه درخشان نمیسازیم پس سینمای ایران آسیب دیده...
باتوجه به استدلال شما که اعتقاد دارید صنف فیلم کوتاه پایه سینمای حرفهای است. فکر نمیکنید بچهها باید از همین حالا آموزشهای لازم را برای مواجه با مسائل و مشکلات سینمای حرفهای در صنف ببینند؟
صنف فیلم کوتاه جوان است. امسال پنجمین سال تاسیساش است. در چند سال گذشته بیشتر درگیر تاسیس و جا انداختن صنف در خانه سینما بوده. بیشتر فعالیت درون گروهی و درون خانهای داشته. بیشتر درگیر تنظیم اساسنامه بوده. درگیر این بوده که اعضایش را بیمه کند، به کارت شغلی اعضایش اعتبار بدهد.
طبیعی است که در این چهار سال گذشته خیلی مسائل مغفول باقی مانده باشد. من نمیخواهم بچههایی را که در گذشته زحمت کشیدهاند، نقد کنم. هر موقع هم که نقدهایی درباره گذشته شنیدهام گفتهام به جای نقد گذشته با مجموعه فعالیتهای تازهمان خود به خود نشان میدهیم که چه کارهایی میتوانسته انجام بشود که نشده. در چهار سال گذشته یک اتاق کاذب 8 متری که با چوب ساخته شده هفتهای دوبار در اختیار صنف فیلم کوتاه بوده...
و بقیه صنفها چه مکانی دارند؟
بقیه صنفها تقریبا وضعیت مشابهی دارند. به جز صنفهایی مدونی که از خانه خارج شدند و مکان ثابت خودشان را دارند.
خوشبختانه حالا انجمن فیلم کوتاه در خانه سینما دو اتاق دارد و در تمام روزهای هفته فعال است و کمتر از یک ماه است که به سیستم رایانهای مجهز شده.
به جز صنف فیلم کوتاه، صنف دیگری در خانه سینما هست که تمام هفته اتاق داشته باشد؟
به این شکل سراغ ندارم.
تو این مدت که شما رئیس انجمن فیلم کوتاه بودید یکسری اتفاقات جدید در صنف افتاد. مثل برگزاری کمپ فیلم کوتاه. میخواهم خودتان درباره این اتفاقات جدید صحبت کنید.
یکی از مشکلات سینمای ایران این است که آدمها همدیگر را نمیبینند. از نزدیک همدیگر را نمیشناسند و دائم در حال قضاوت هستند. پاتوق در سینمای ایران از بین رفته. خیلی از حرکتهای موج نویی سینمای جهان در همین پاتوقها اتفاق افتاده. فقط اصناف هستند که میتوانند این پاتوقها را بوجود بیاورند. قرار است کی حرکت جمعی انجام بدهیم؟ کی به یک اتحاد برسیم؟
مهمترین مفهومی که در صنف نهفته است، شناخت پتانسیل اعضاست. ما باید داشتههایمان را در سبد صنف بگذاریم و از آن بطور همگانی بهرهمند شویم.
خیلی از اعضای صنف که در سراسر ایران هستند همدیگر را نمیشناختند. فقط گاهی فیلمهای همدیگر را دیده بودند. فکر کردیم برای این که این اتفاق، در سریعترین زمان بیفتد چه جایی بهتر از رفتن در دل طبیعت.
پس هدفتان از برگزاری کمپ فیلم کوتاه این بود که اعضا همدیگر را ببینند و بشناسند.
و اعضا بدانند فعالیت صنفی یعنی چی و در عین حال تو یک فضایی دور هم جمع شوند که رقابتی نیست. همیشه فیلمسازها سالی یکی دو بار در فضای رقابتی جشنوارهها همدیگر را میبینند. ولی ما آنها را در شرایطی قرار دادیم که رفاقت بوجود بیاید.
در کمپ قرار بود فیلم کوتاه را آسیبشناسی کنیم، فیلمهای برگزیده چند جشنواره را به نمایش بگذاریم...
و این اتفاق افتاد؟
بله این اتفاق افتاد. فیلمهای برگزیده را به نمایش گذاشتیم. دربارهشان گفتوگو کردیم. تو دل کمپ ثبتنام برای کمیته 9 گانه ما انجام شد.
کمیته 9 گانه؟
قرار نبود صنف فقط با تصمیم پنج نفر ادامه پیدا کند. فکر کردیم این پنج نفر تبدیل بشود به 80 نفر. 80 نفر در این کمیتههای 9 گانه فعال شوند و برای صنف تصمیم جمعی گرفته شود.
و این کمیته 9 گانه، چه کمیتههایی هستند؟
مثلا «کمیته نمایش»، «کمیته عضوگیری»، «کمیته روابط عمومی»، «کمیته بینالملل»، «کمیته جشنوارهها»، «کمیته راهبردی»، «کمیته حل اختلاف» و...
شما در کمپ فیلم کوتاه از چند بازیگر هم دعوت کرده بودید. میخواهم بدانم دلیلش چه بود؟ آیا فقط به خاطر جلب توجه رسانهها این دعوتها صورت گرفت؟
ما داشتیم میرفتیم در یک فضای مردمی. قرار نبود از مردم جدا باشیم. ما نمیخواستیم برویم همه آن آدمها را عاشق فیلم کوتاه کنیم؛ اما میخواستیم یک تاثیر دوجانبه داشته باشیم. فقط ما نرویم در آن منطقه و استفاده شخصی کنیم. یک تاثیری هم در آن منطقه بگذاریم. مردم با تبلیغات گستردهای که در تلویزیون مازندران شده بود در جریان این برنامه قرار گرفته بودند و خیلی خوشحال بودند. آنها منتظر یک گروه سینمایی بودند و دلشان میخواست بازیگر ببینند.
فکر کردیم چه اشکالی دارد دو بازیگری که در فیلم کوتاه بازی کردهاند در جمع ما باشند که اگر مردم با ما روبرو شدند نگویند پس سینماییها چرا نیامدند.
البته شاید این حرکت ما نیازی به چنین ویترینی نداشت اما به هر حال حضور بازیگران در جمع ما کمک کرد که مردم برای دیدن آنها، فیلم کوتاه ببینند.
حالا یک بحث دیگری پیش میآید. از وقتی که شما رئیس انجمن شدید، دارید برای استقلال فیلم کوتاه فعالیت میکنید. اما در کمپ فیلم کوتاه خواستید فیلم کوتاه در بکگراند دو بازیگر دیده شود. فکر میکنم میتوانستید فضایی فراهم کنید که فیلم کوتاه به چشم بیاید. اما همانطور که خودتان گفتید ویترینی برای بازیگران بودید...
برای جامعه سینمایی حضور دو بازیگر مسئله اصلی نیست. روز اختتامیه کمپ هم آقای مجیدی و میرکریمی آمدند که حضورشان برای ما مغتنم بود اما با حضور آنها هم تمام اخبار اختتامیه کمپ زیر سایه حضور آنها رفت.
میخواهم بگویم هر جا ستارهای داشته باشید این اتفاقها میافتد. من به شما حق میدهم اما فکر میکنم به خواستههای خودمان رسیدیم در آن برنامه. ما فکر نمیکردیم آن برنامه آنقدربزرگ شود. بازتاب خوبی داشته باشد و در سطح ملی مطرح شود. حتی در تلویزیون به این برنامه پرداخته شد. ما قبلا قرار بود کمپها را فصلی برگزار کنیم اما این اتفاق آنقدر بزرگ شد که تصمیم گرفتیم سالیانه باشد.
فراتر از آن چیزی شد که ما انتظار داشتیم و چه بهتر؛ صدای فیلم کوتاه به گوش خیلیها رسید. حتی معاونت سینمایی هم از برگزاری این کمپ ابراز خرسندی کردند.
خب بریم سراغ جشن سینما. اول اینکه امسال برای اولینبار قرار است جشن فیلم کوتاه به طور مستقل برگزار شود. ایده مستقل برگزار شدن جشن چطور شکل گرفت؟
همکارانم در هیات مدیره بحث داشتند در مورد مستقل شدن اما من معتقد بودم که مستقل برگزار شدن جشن میتواند به نفع فیلم کوتاه تمام شود. دوستان لطف کردند، با من همراهی کردند و پذیرفتند که این اتفاق بیفتد. سال گذشته هم این پیشنهاد به هیات مدیره شده بود اما هیات مدیره گذشته معتقد بودند آن کرسی 10 دقیقهای جشن سینما از دست میرود و ممکن است باعث شود فیلم کوتاه دیده نشود.
اما امسال این پیشنهاد را به خانه دادم و پذیرفته شد. البته میدانم مشکلاتی وجود خواهد داشت که قطعا بعد از برگزاری جشن؛ هیات مدیره و اعضا به من متذکر خواهند شد. فعلا نسبت به تبعات آن روشن نیستیم.
فکر میکنید حسن برگزاری جشن مستقل فیلم کوتاه چیست؟
اولا ما کرسی 10 دقیقهای را در جشن اصلی از دست نمیدهیم و یک گزارش از برگزیدگانمان نمایش میدهیم. مستقل شدن جشن فیلم کوتاه باعث شد خانه سینما بپذیرد یک تندیس فیلم کوتاه را به سه تندیس و یک دیپلم افتخار را به سه دیپلم افتخار افزایش دهد.
حالا این جوایز چه کمکی میکند؟ اول اینکه ما همیشه با سینمای تجربی نامهربان بودیم و به آن توجه نداشتیم. من خودم به سینمای تجربی تعلق ویژه دارم و این سالها همیشه این دغدغه را داشتم که در جشن خانه سینما به فیلم تجربی توجه شود و به آن تندیس تعلق بگیرد. ما الان یک تندیس برای فیلم کوتاه داستانی داریم. یک تندیس برای فیلم کوتاه تجربی و یک تندیس برای فیلمنامه.
از طرفی ما همیشه به عوامل فنی در فیلم کوتاه بیتوجه بودیم. فقط کارگردان را در عرصه فیلم کوتاه دیدیم اما فیلمبردار، تدوینگر و طراح صدا که میتوانند در عرصه فیلم کوتاه تاثیر داشته باشند را ندیدیم. بنابراین تصمیم گرفتیم دیپلم افتخارها را به عوامل تاثیرگذار فیلم کوتاه بدهیم.
جشن فیلم کوتاه دبیر جداگانهای ندارد؟
نه. جشن سینما یک دبیر اصلی دارد که آقای امین تارخ هستند. فقط از ما خواستند که یک دبیر اجرایی معرفی کنیم که هیات مدیره من را معرفی کردند. اما خارج از این سمت و عنوان، سعی کردم تا آنجا که ممکن است سهم بیشتری برای فیلم کوتاه بگیرم. هر چند که ایراداتی وجود دارد که امیدواریم از سال آینده برطرف شود. انجمن فیلم کوتاه میتواند این جشن را با اختیار کامل برگزار کند نه اینکه زیر مجموعه جشن باشد. البته میپذیریم که زیر مجموعه جشن باشیم. میپذیریم که یونیفورم کلی جشن را از لحاظ ظاهری رعایت کنیم اما دوست داریم سال آینده به جایی برسیم که اختیار کامل داشته باشیم.
خب یک بحثی دیگری هم وجود دارد. برگزاری جشن مستقل فیلم کوتاه از منظر شما و شاید من اتفاق خوبی است. اما از طرف دیگر فکر نمیکنید این تجزیه جشنها، تعریف «جشن سینمای ایران» را تغییر میدهد؟ در حالیکه فیلم کوتاه، مستند و انیمیشن جزیی از سینمای ایران هستند.
فیلم کوتاه در جشنهای بزرگ سینمایی، جشن سینما، جشنواره فجر و... همیشه در حاشیه بوده است. اما ما همانطور که گفتم آن کرسی را از دست نمیدهیم. حضورمان در جشن اصلی هست. برگزیدگانمان را با صدای بلند در آن گزارش تصویری اعلام میکنیم. ما چیزی را در جشن اصلی از دست ندادهایم.
چه برنامههایی برای جشن فیلم کوتاه دارید؟
باتوجه به زمان کوتاهی که امسال داشتیم فرصتی نبود که برنامه خاصی داشته باشیم. به جز یکسری کارهای تولیدی تصویری و معرفی برگزیدگان.
تازگی احساس میکنم محمد شیروانی را زیاد در مجامع فیلم کوتاه میبینیم. نشستهای زیادی دارید. در برنامه نمایش فیلمهای مستند فرهنگسرای ارسباران به عنوان منتقد صحبت میکنید و... این حضورها تحت تاثیر سمتتان در انجمن فیلم کوتاه است؟ یا مسیر جدیدی است که خودتان میخواهید ادامه بدهید؟
این که پیگیر فیلم کوتاه باشم؛ بله بیشتر پیگیر هستم نسبت به گذشته و بیشتر احساس تکلیف میکنم. اما هر جا احساس کنم که توجهها به خاطر سمتم در انجمن است خودم را کنار میکشم.
مثلا انجمن سینمای جوانان ایران امسال پیشنهاد داد که مرور آثار من را در جشنواره فیلم کوتاه تهران داشته باشد ولی احساس کردم که تحت تاثیر سمتم بود و نپذیرفتم.
یعنی این مسیر جدید فعالیتتان است و تصمیم دارید به عنوان منتقد حضور داشته باشید...
نه به عنوان منتقد. در مورد فرهنگسرای ارسباران قرار است فیلمهای کوتاه مورد علاقه یک فیلمساز را هر ماه به نمایش بگذارند که 2 شهریورماه 7 فیلم منتخب مرا نشان میدهند.
قرار نیست فیلم جدید بسازید؟
تو این مدت اینقدر درگیر صنف بودم که فقط توانستم یک فیلم کوتاه بسازم.
خیام؟
بله و عملا از هدف اصلیام که ساخت فیلم بلند سینمایی ست دور ماندهام. امیدوارم اواخر پائیز بتوانم این طلسم را بشکنم.
منم امیدوارم.
یک دیدگاه بگذارید