از جهان دور نیفتیم

مرجان ریاحی
حدود یک هفته پیش از آن که قواعد بیست و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر اعلام شود، خبری توسط نشریات معتبر سینمایی جهان منتشر شد مبنی بر آن که جشنواره فیلم برلین از دوره پیش رو، جایگاه فیلم کوتاه را ترقی می‌دهد. در متن خبر آمده بود به دلیل اهمیت رو به افزایش فیلم کوتاه در جهان، برگزار کنندگان جشنواره فیلم برلین چند تصمیم مهم در این زمینه گرفته‌اند؛ اول، یک روز از جشنواره را به عنوان «روز فیلم کوتاه» نامیده‌اند و علاوه بر نمایش فیلم، چندین نشست و سمینار تخصصی مرتبط برگزار می‌کنند. دوم، برای احترام به مخاطبان و فیلمسازان، از این پس تنها فیلم‌های کوتاهی را برای نمایش در جشنواره انتخاب می‌کنند که اولین نمایش جهانی (World Premier) آنها در برلین باشد. تصمیم دوم نشان می‌داد که در دنیای امروز، دیگر فیلم کوتاه با فیلم بلند تفاوت چندانی ندارد و به همین دلیل مسئولان یکی از مهم‌ترین رویدادهای سینمای هنری جهان خود را ملزم به رعایت قواد بازی می‌دانند.
آیین نامه جشنواره بیست و ششم فیلم فجر که منتشر شد، بند مربوط به فیلم‌های کوتاه باعث شگفتی فعالان این عرصه شد؛ اول، بخش فیلم‌های کوتاه به برنامه «جشنواره جشنواره‌ها» تبعید شده است. دوم، تنها فیلم‌های کوتاهی که در «جشنواره‌های معتبر داخلی» جوایزی دریافت کرده باشند، می‌توانند «متقاضی» شرکت در جشنواره فیلم فجر شوند. ضمن احترام به سلیقه مدام در حال تغییر برگزار کنندگان جشنواره فجر، باید به چند نکته اشاره کرد:
1- برنامه «جشنواره جشنواره‌ها» تا آنجا که یادمان می‌آید، یک بخش غیر رقابتی است که در جشنواره فجر تثبیت شده و فیلم‌های داخلی و خارجی که در جشنواره‌های گوناگون حضور داشته یا موفقیت کسب کرده‌اند به نمایش می‌گذارد. چطور ممکن است بخش فیلم‌های کوتاه که رقابتی است – و بر اساس آیین نامه جشنواره در آن سه جایزه داده می‌شود –  در دل یک برنامه غیر رقابتی قرار بگیرد؟ این تناقض را چگونه می‌توان توجیه کرد؟ کجای دنیا چنین اتفاق می‌افتد؟
2- سال گذشته در آیین نامه جشنواره فجر اعلام شده بود تنها فیلم‌هایی که در جشنواره فیلم کوتاه تهران پذیرفته شده‌اند، مجاز به شرکت در جشنواره فجر هستند. این شرط با واکنش منفی فیلمسازان و اصناف مرتبط روبه‌رو شد. جالب است که برگزار کنندگان محترم جشنواره فجر نه تنها این رویه را اصلاح نکرده‌اند، بلکه با تنگ‌تر کردن دروازه ورود به جشنواره، گامی دیگر در مسیر دور شدن از مصالح جمعی فیلمسازان برداشته‌اند. پس احترام به «خرد جمعی» کجا رفته است؟
3- جشنواره فیلم فجر باسابقه‌ترین و مهم‌ترین رویداد سالانه سینمای ایران است و پس از نزدیک به سه دهه باید صاحب هویت مستقلی در همه زمینه‌ها – از جمله گزینش آثار – شده باشد. با این حساب، اتکا به فیلم‌های برگزیده جشنواره‌های دیگر به هویت مستقل جشنواره فجر صدمه می‌زند. چگونه می‌توان این اقدام را گامی در جهت تخصصی‌تر کردن گزینش فیلم‌های کوتاه دانست؟
4- «جشنواره‌های معتبر داخلی» یعنی چه؟ در سال چندین جشنواره فیلم کوتاه در کشور برگزار می‌شود؛ از جشنواره فیلم کوتاه تهران که بیش از دو دهه سابقه دارد تا جشنواره‌هایی که کمتر از یک سال از تاسیس آنها می‌گذرد. در این دامنه وسیع، ملاک ارزیابی میزان اعتبار جشنواره‌ها چیست؟ این اعتبار را چه کسانی تشخیص می‌دهند؟ چگونه ممکن است آیین نامه یک جشنواره باسابقه این چنین در دام کلی‌بافی‌های غیر قابل استناد بیفتد؟
5- حرکت‌های دوسال اخیر درباره فیلم‌های کوتاه در جشنواره فجر، این تلقی را برای فیلمسازان به وجود آورده که فیلم کوتاه برای برگزار کنندگان جشنواره اهمیتی ندارد. تا حدی که حتی مرحله انتخاب آثار را از سر خودشان باز کرده و آن را به جشنواره‌های دیگر سپرده‌اند. کافی است مسئولان محترم سینمایی نگاهی به بریده جراید روی میزهای‌شان بیاندازند و بازتاب منفی چنین تصمیم‌هایی را تشخیص دهند. این در حالی است که معاون امور سینمایی طی دو سال گذشته، در حرف و عمل بر حمایت بیشتر از فیلم کوتاه و فیلمسازان این عرصه تاکید داشته است. آیا برگزار کنندگان جشنواره فجر از ایده‌ها و سیاست‌های مقام مافوق خود بی‌خبر هستند؟

                                                                    ***
بد نیست به ابتدای این نوشته بازگردیم. جشنواره‌های برلین و فجر تقریبا همزمان برگزار می‌شوند. با مقایسه جایگاه فیلم کوتاه در این دو رویداد سینمایی، به نتایج چندان امیدوار کننده‌ای نمی‌رسیم. دوره بی‌خبری از وقایع روز جهان گذشته است و دیگر نمی‌توان با استناد به حرف‌های تکراری، مخاطبان و هنرمندان را قانع کرد. جشنواره فجر برای همه سینمادوستان اتفاق مهمی است و هنوز خیلی‌ها درباره آن تعصب ملی دارند. خوشایند نیست که تصمیم‌های آنی و سلیقه‌ای این علاقه و تعصب را تحت تاثیر قرار دهد.