مرجان ریاحی
انجمن بین‌المللی سینمای مستند (IDA) امسال بیست و پنجمین سالگرد تاسیس خود را جشن می‌گیرد و به همین مناسبت، مسئولان انجمن برنامه‌های ویژه‌ای را تدارک دیده‌اند.
اهمیت IDA به عنوان یک مرکز تخصصی ویژه مستندسازان و علاقه‌مندان سینمای مستند، در سومین دهه عمرش بر کسی پوشیده نیست. عضویت سینماگرانی از پنج قاره جهان، برگزاری یک جایزه سالانه و انتشار مداوم مجله «مستند» (documentary)، نمایش فصلی فیلم‌های مستند در سالن‌های سینمای آمریکا و برگزاری تورهای نمایش فیلم در خارج از آمریکا بخشی از برنامه‌های معمول این انجمن است که باعث می‌شود در جهان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز حمایت و اشاعه سینمای مستند شناخته شود.
امسال در یک نظرسنجی سراسری که به شکل آنلاین انجام می‌شود، 25 مستند برتر تاریخ سینمای جهان به انتخاب اعضای رسمی انجمن و کاربران عضو وب‌سایت آن انتخاب و معرفی خواهند شد. فهرستی شامل ۶00 مستند تحسین شده و به یاد ماندنی توسط مسئولان IDA پیشنهاد شده است تا اعضا از میان آنها 2۵ فیلم برتر خود را برگزینند. با توجه به اعتبار این مرکز، فهرست نهایی، به یکی از مهم‌ترین مراجع قابل استناد سینماگران و منتقدان تبدیل خواهد شد.
از سوی دیگر، سمینار سالانه IDA که جنبه‌های بنیادی مستندسازی را مورد بررسی قرار می‌دهد، امسال به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد آغاز به کار انجمن، 25 اولویتی کاری هر یک از مباحث را جمع بندی و ارائه خواهد کرد.
این سمینار سالانه شامل شش نشست با موضوع مسائل حقوقی، تامین سرمایه، نگارش فیلمنامه، فیلمبرداری، عرضه و موسیقی خواهد بود که از 8 ماه مه آغاز و 12 ژوئن تمام می‌شود. برنامه نشست‌ها به این شرح است:
8 مه: قبل از فیلمبرداری فکر کنید (مذاکره جسورانه برای مستندسازان)؛ مایکل دونالدسون، مدیر سابق IDA و وکیل امور هنری و کپی رایت در این نشست حاصل 30 سال فعالیت خود به عنوان مشاور پروژه‌ها را در اختیار می‌گذارد. او در این دوره توضیح می‌دهد که فیلمسازان جوان مستقل برای ساخت، نوشتن و پخش آثار خود چگونه باید بدون ملاحظه و ترس به مشورت و مذاکره بپردازند. همچنین روش‌های ارائه و دریافت پیشنهاد و عقد قرارداد در مراحا مختلف تولید برای نیل به اهداف مورد نظر را تشرح می‌کند.
15 مه: پول دیگران (2۵ دریچه برای تامین بودجه فیلم مستند)؛ در این نشست سه تن از تهیه کنندگان و مشاوران تولید مستند برای مهمانان توضیح می‌دهند که افزایش محبوبیت و موفقیت فیلم‌های مستند به عنوان یک مزیت برای جذب سرمایه به یاریشان می‌آید. آنچه قرار است از دل این مبحث نتیجه کیری شود این است که حتی ایده‌های درخشان و انگیزه‌های عالی بدون وجود سرمایه به جایی نمی‌رسند.
22 مه: کارهای ساختاری (2۵ بینش برای نگارش فیلمنامه مستند)؛ برگزار کنندگان در توضیح این دوره نوشته‌اند: داستان‌ها خودشان را روایت نمی‌کنند و همه مستندها از قبل نوشته می‌شوند، حتی وقتی گفتار متن (نریشن) وجود ندارد. مستندسازان موفقی مانند امی برگ، استیون ریچ و مایکل رز در این نشست تجربه‌های خود در زمینه فیلمنامه نویسی مستند را تشریح می‌کنند.
29 مه: تولید با کمک عوامل (2۵ نکته برای فیلمبرداری و صدابرداری فیلم‌های غیر داستانی)؛ جوان چرچیل و آلن برکز که طی حدود سی سال به شکل گروهی در فیلمبرداری و صدابرداری مستندهای موفقی همکاری داشته‌اند، ریزه کاری‌هایی دریاره تخصص خود را ارائه می‌کنند. آنها در ساخت فیلم‌های مستندی مانند «کورت و کورتنی»، «آیلین: زندگی و مرگ یک قاتل زنجیره‌ای»، ساکت شو و آواز بخوان غعالیت داشته‌اند و سابقه همکاری با مستندسازان برجسته‌ای مانند آلبرت مایسلز و جیم شلتر را در کارنامه دارند.
5 ژوئن: همه تصاویر به یک قیمت (2۵ ترفند برای کلیپ سازی قانونی‌)؛ نحوه استفاده از عکس‌ها و فیلم‌های قدیمی بدون نقض قوانین کپی رایت در این نشست ارائه می‌شود. سه متخصص تولید و پخش رسانه‌ای ترفندهای ضروری برای استفاده از این مواد خام را توضیح می‌دهند.
12 ژوئن: صدای کامل (2۵ نکته کلیدی برای استفاده از موسیقی در روایت غیر داستانی)؛ دایان استل ویکاری مدیر IDA به همراه سه سینماگر و آهنگساز شیوه‌های درست استفاده از موسیقی در تدوین فیلم مستند و مسائل مربوط به حقوق خالقان موسیقی انتخابی را عرضه می‌کنند.
توجه جدی به جزئیات تخصصی در مستندسازی که در دستور کار این سمینار است می‌تواند اهمیت و جدیت ساخت و نمایش فیلم‌های مستند در این دوران را آشکار کند. یکی از پیش شرط‌های تثبیت صنعت سینمای مستند امروز جهان، آموزش است و برگزاری چنین سمینارهایی نشان می‌دهد که به جز روش‌های آکادمیک آموزش، توجه به شیوه‌های کاربردی و انتقال تجربه‌ها تا چه اندازه ضروری است. هنگام برخورد با موفقیت هنری و تجاری فیلم‌های مستند در سال‌های اخیر، بیشتر به تبحر و نبوغ سازندگان آنها توجه می‌شود، درحالی‌که موفقیت در ابعاد بزرگ، پیش زمینه‌های آموزشی و تجربی دارد و سمیناری که جزئیاتش بیان شد، یکی از نمونه‌ها است.
بررسی و الگو برداری از این شیوه‌های آموزشی و استفاده از آنها در قالب دوره‌های آموزشی کاربردی و ورک‌شاپ‌ها می‌تواند به عنوان راهی به سمت ارتقای سینمای مستند ایران تلقی شود. برای نزدیک شدن به استانداردهای جهانی لازم است از پایه آغاز کنیم.