محمود نوری

وقتی اولین فیلم کوتاهم را ساختم؛ هیچ اطلاعی درباره ساز و کار جشنواره‌ها نداشتم. آن فیلم فقط در یک جشنواره داخلی شرکت کرد و دلیلش این بود که تهیه‌کننده فیلم، عضو هیات انتخاب بود! بعد از آن همیشه فکر می‌کردم باید جزوه‌ای، مطلبی یا کتابی باشد که درباره نحوه شرکت در جشنواره‌ها توضیحات ابتدایی داده باشد. اما از آن جایی که چنین چیزی نیافتم؛ تصمیم گرفتم حالا که نسبت به شرکت در جشنواره‌ها آگاهی پیدا کردم، همان مطالبی را که زمانی محتاجش بودم مکتوب کنم.
اگر شما هم مثل چند سال پیش من فیلمی ساخته‌اید اما نمی‌دانید چطور باید آن را در جشنواره‌ها شرکت دهید؛ توصیه می‌کنم این راهنمای ساده را بخوانید.

مرحله اول از شرکت دادن فیلم در جشنواره‌ها مطلع شدن از اسامی جشنواره‌های پیش رو و مهلت ارسال آثار به آنهاست. برای این منظور سایت‌هایی وجود دارد. برای مطلع شدن از فراخوان جشنواره‌های داخلی و خارجی به زبان فارسی سایت www.shortfilmnews.com منبع خوبی است. هر چند روز یکبار سری به این سایت بزنید و اگر فراخوان جدیدی اعلام شده بود آن‌را از دست ندهید. یا فراخوان و قوانین جشنواره را در خود سایت خواهید دید و یا لینک سایت رسمی جشنواره را می‌بینید و از آنجا فرم ورودی و قوانین را دریافت می‌کنید.
دانستن زبان انگلیسی عاملی تعیین‌کننده برای پیدا کردن جشنواره‌ها و شرکت در آنها است. برخی سایت‌ها مانند http://www.britfilms.com/festivals تقریبا همه جشنواره‌ها را بر اساس حروف الفبای انگلیسی طبقه‌بندی کرده‌اند. این گونه لیست‌ها یک ضعف دارند، و آن این است که باید همه‌شان را بخوانید و شخصا به طبقه‌بندی‌شان بپردازید و تاریخ‌های جشنواره‌های پیش رو را یادداشت کنید.
بهترین منبع، یک منبع اینترنتی و به روز است که با ورود به آن بتوانید از جشنواره‌هایی که آخرین مهلت ارسال آثار (Deadline) به آنها حداقل تا بیست روز دیگر ادامه دارد مطلع شوید.
چرا بیست روز؟ برای اینکه بتوانید فیلم را از طریق پست جمهوری اسلامی ایران ارسال کنید. اما اگر جشنواره‌ای بود که خیلی خواهان شرکت در آن بودید و تنها چند روز فرصت داشتید. در این صورت می‌توانید از پست‌های DHL، TNT، GLOBEX استفاده کنید. آنها بسته‌تان را در ازای مبلغ بالاتری سریعا به مقصد می‌رسانند.
برای پیدا کردن فهرستی که به قدر کافی مهلت داشته باشد سایت www.filmfestivals.com منبع خوبی است. بعد از بالا آمدن سایت، چند منو در بالای صفحه خواهید دید. مکان‌نما را روی منوی Festivals ببرید. فهرستی باز می‌شود. گزینه Coming Soon را انتخاب کنید. صفحه جدیدی باز خواهد شد. جایی در وسط صفحه، لینک Next Month را بیابید و روی آن کلیک کنید. صفحه‌ای باز می‌شود شامل فهرستی از جشنواره‌هایی که اگر ابتدای ماه رفته باشید پانزده تا سی روز فرصت دارید برایشان فیلم بفرستید. اما به طور متوسط در هر ماه از این فهرست طولانی، شش تا ده جشنواره پیدا می‌کنید که به کارتان بیاید. حالا باید به  غربال کردن جشنواره‌ها بپردازید.
از عنوان بعضی جشنواره‌ها پیداست که با فیلم شما هماهنگی ندارند. مثلا جشنواره فیلم‌های علمی تخیلی یا (Science-Fiction) Sci-Fi.
در مرحله بعد باید وارد لینک جشنواره‌ها شوید. با کلیک کردن روی نام هر جشنواره، صفحه‌ای باز می‌شود که هنوز متعلق به سایت www.filmfestivals.com است. در آن صفحه توضیحات مختصری از موضوعیت جشنواره خواهید دید. شاید با مطالعه آن متوجه شوید که جشنواره، تنها یک برنامه نمایش فیلم‌های کلاسیک دهه 60 است و اصلا بنا ندارد فیلم از جای دیگری بپذیرد. شاید متوجه شوید که آن جشنواره تنها فیلم‌‌های سینمایی (Feature) را می‌پذیرد و فیلم شما کوتاه (Short) است. یا فقط فیلم‌های مستند (Documentary) را می‌پذیرد و شما یک فیلم تجربی (Experimental) دارید. برای مرحله بعد غربال باید وارد سایت رسمی جشنواره شوید. در صفحه‌ای که باز شده بود به گوشه سمت راست، پایین صفحه نگاه کنید، لینک Official Website را پیدا کرده رویش کلیک کنید. وارد سایت خود جشنواره می‌شوید. ابتدا اگر زبان سایت، غیر از انگلیسی است منوهای سایت را مورد بررسی قرار داده و زبان را انگلیسی کنید. حالا باید دنبال دو چیز بگردید:
1- قوانین جشنواره (Rules and Regulations). 2- فرم ورودی جشنواره (Entry Form).
قوانین جشنواره اولویت دارد. چون شاید با مطالعه آن بفهمید که فیلم‌تان به دردشان نمی‌خورد و دیگر نیازی به فرم ورودی نیست. قوانین هر جشنواره مختلف است و ممکن است 5 تا 15 بند باشد. شما باید تمام بندهای قوانین را با دقت بخوانید و چیزی را جا نیندازید. اولین چیزی که باید در قوانین به دنبالش بگردید مسئله کارمزد بازبینی فیلم یا Fee است. اگر جشنواره‌ای Fee داشته باشد به این معنی است که باید علاوه بر فرم ورودی و فیلم، مبلغی را ارسال کنید. این مبلغ می‌تواند 5، 10 یا 60 دلار باشد. Fee را بسته به قوانین شاید بتوانید در بسته پستی بفرستید و یا از طریق حساب‌های اینترنتی (مانند Pay Pal) به حساب جشنواره واریز کنید.
با بررسی قوانین شاید متوجه شوید که جشنواره تنها برای توابع (Resident) کشور انگلیس باشد. ممکن است در جشنواره‌ای فقط افراد کشورهایی که به زبان اسپانیایی صحبت می‌کنند (Spanish-Speaking Countries) حق شرکت داشته باشند. شاید جشنواره‌ای، بین‌المللی باشد ولی بخش فیلم کوتاه آن ملی (Domestic) باشد. برخی جشنواره‌ها فقط فیلم‌های 16 و 35 میلیمتری را قبول می‌کنند. اما اکثر جشنواره‌های فیلم کوتاه، سیستم‌های دیجیتال را می‌پذیرند. جشنواره‌های اروپایی عموما با موسیقی انتخابی (و نه اوریجینال) مشکلی ندارند. اما ممکن است در قوانین جشنواره‌های آمریکایی، کانادایی و استرالیایی ببینید که نمی‌توانید از موسیقی بدون کپی‌رایت استفاده کنید. البته با توجه به اینکه ایران تابع کپی‌رایت نیست، احتمالا استفاده از موسیقی‌های ایرانی مشکلی را ایجاد نکند. در چنین زمینه‌هایی است که لازم می‌شود Email یا تلفن جشنواره را پیدا کنید و از آنها در این باره بپرسید. خُرده قوانین هر جشنواره متفاوت است. مثلا شاید بگویند که دی‌وی‌دی فیلمتان لیبل نداشته باشد و با ماژیک سی‌دی روی آن بنویسید. یا دی‌وی‌دی منو نداشته باشد. در بخش قوانین، موارد دیگر مانند میزان جوایز جشنواره و بخش‌های مختلف جشنواره را خواهید دید.
اگر با قوانین مشکلی نداشتید و فیلم‌تان مطلوب جشنواره بود فرم ورودی را بیابید و آنرا پر کنید. این فرم نهایتا باید به امضای تهیه‌کننده فیلم برسد. معمولا جشنواره‌ها فرم ورودی و قوانین خود را در صفحه اول و جلوی چشم می‌گذارند. اما در بعضی جشنواره‌ها لازم می‌شود که به جستجو در سایت بپردازید. بعضی فرم‌های ورودی فایل وُرد (Word) هستند و می‌شود در کامپیوتر تکمیل‌شان کرد. بعضی فایل پی‌دی‌اف (PDF) هستند و بعضی فرم‌ها هم باید بصورت اینترنتی پر شوند. بعد از آنکه یک فرم اینترنتی را پر کرده، آنرا ثبت (Submit) کردید احتمالا از شما می خواهد آن‌را پرینت بگیرید و امضا کنید و به همراه دی‌وی‌دی بفرستید. شاید هم کُدی بدهد و بگوید آنرا روی دی‌وی‌دی بنویسید.
موارد مختلفی را باید در فرم‌های ورودی پر کنید که برخی‌شان از این قبیل است:
عنوان اصلی فیلم که معمولا باید با فونت انگلیسی نوشته شود. مثلا فرش باد را می‌نویسیم
Farshe Baad. فرمت اصلی فیلم (Original Format) یعنی دوربینی که با آن فیلم را گرفته‌اید.
 (MiniDV - DVD – etc). ترجمه انگلیسی عنوان فیلم. نسخه نمایش (Screening Format) یعنی شاید فرمت اصلی فیلمتان MiniDV باشد اما جشنواره این گزینه را برای شما گذاشته که اگر فیلم‌تان پذیرفته شد مثلا نسخه DVD را برای نمایش بفرستید. داستان فیلم به زبان انگلیسی (Synopsis). بیوگرافی یا زندگینامه. فیلموگرافی یا فیلم‌شناسی.
ایمیل و آدرس تهیه‌کننده و کارگردان. Distributor فردی است که مسئولیت پخش فیلم را به عهده دارد. اگر اطلاعات این فرد را هم خواسته بود و خود کارگردان، پخش‌کننده فیلم بود می‌توانید جلوی آن بنویسید Same as Director.
گاهی این گزینه‌ها را در فرم‌های ورودی می‌بینید: World Premier: یعنی جشنواره‌ای که فرمش را پر می‌کنید اولین جشنواره‌ای در سراسر دنیا است که فیلم‌تان به آن راه یافته است.
International Premier: یعنی فیلم‌تان در جشنواره‌های داخلی به نمایش درآمده ولی این اولین جشنواره خارجی‌اش است.
 European Premier: یعنی فیلم‌تان در جشنواره‌های خارجی شرکت کرده است ولی اولین باری است که در جشنواره‌ای اروپایی شرکت می‌کند.
 Finnish Premier: یعنی فیلم شما در جشنواره اروپایی دیگری شرکت کرده ولی اولین باری است که در جشنواره‌ای فنلاندی شرکت می‌کند.
و به همین ترتیب برای قاره‌ها و کشورهای دیگر گزینه‌های مشابهی وجود دارد.
اگر از شما عکس کارگردان، عکس صحنه فیلم (Still of the Scene) یا عکس پشت‌صحنه فیلم
خواستند، بهترین راه این است که طی یک ایمیل این موارد را ارسال کنید. در معدود مواردی کپی ID کارگردان را می‌خواهند که یعنی کپی پاسپورت کارگردان یا هر کارت شناسایی که اطلاعات فرد را به زبان انگلیسی داشته باشد.
شاید از شما Dialogue List هم بخواهند که شامل متن انگلیسی تمام دیالوگ‌های فیلم می‌شود. یا List of All Audible and Visible Texts in the Movie را می‌خواهند که علاوه بر دیالوگ‌ها، تمام متن‌های قابل مشاهده در فیلم را شامل می‌شود. نسخه فیلمی که برای جشنواره ارسال می‌کنید در 95 درصد موارد باید زیرنویس انگلیسی داشته باشد. در الباقی موارد می‌خواهند که لیست دیالوگ‌های فیلم را به همراه تایم‌کُد (Time Code) بصورت جداگانه ارسال کنید. Time Code یعنی باید کنار هر دیالوگ چنین چیزی بنویسید: 00:05:43 که یعنی این دیالوگ در این دقیقه و ثانیه از فیلم بیان می‌شود.
Cast به معنی اسامی بازیگران است. جلوی Photography باید اسم تصویربردار فیلم را بنویسید و نه عکاس آن را.
اغلب جشنواره‌ها از شما نسخه DVD یا VHS فیلم را برای بازبینی می‌خواهند. جشنواره‌ها، فیلم را روی CD نمی‌پذیرند. تعداد بسیار اندکی از جشنواره‌ها نسخه MiniDV را برای بازبینی خواهند خواست. اما اگر فیلم‌تان پذیرفته‌شد، برای نمایش فیلم باید نسخه MiniDV را بفرستید. بعضی جشنواره‌ها هم به همان نسخه DVD به عنوان نسخه قابل اکران بسنده می‌کنند. جشنواره‌های اروپایی معمولا از شما می‌خواهند پشت پاکت بسته پستی بنویسید: For Temporary Cultural Purposes Only, No Commercial Value یعنی «برای مصارف موقت فرهنگی، فاقد ارزش اقتصادی». تعداد اندکی از جشنواره‌ها خواهند خواست که Proforma Invoice (پیش فاکتور) را به همراه نسخه نمایش فیلم پست کنید. در این فاکتور باید هزینه نسخه نمایش را بنویسید که این هزینه بیشتر در فیلم‌های 35 میلی‌متری قابل توجه است. نمونه این فرم را می‌توانید در اینترنت پیدا کنید.
در نگاهی خوشبینانه بعد از دو ماه ایمیلی دریافت می‌کنید با این مضمون که فیلم شما در بخش رقابتی جشنواره (Competitive Part) پذیرفته شده است. این جشنواره از دو حالت خارج نیست:
الف) در صورت درخواست شما برایتان دعوت‌نامه‌ای از طریق ایمیل یا فکس ارسال می‌کند که با استفاده از آن می‌توانید از سفارت مربوطه ویزا بگیرید. اما جشنواره هزینه‌های اقامت شما را متحمل
نمی‌شود. می‌توانید با هزینه شخصی به سفر بروید.
ب) اگر خواستید جشنواره دعوت‌نامه را می‌فرستد، ویزا را تهیه می‌کنید و جشنواره هزینه‌های اقامت (Accommodation) را بر عهده می‌گیرد. در این صورت شما در هتلی که جشنواره در نظر گرفته مقیم می‌شوید.
اما در هر دو حالت هزینه سفر (بلیط هواپیما، قطار و ...) تماما بر گردن خود فیلمساز است. تعداد انگشت‌شماری جشنواره هستند که بعد از رسیدن به محل برگزاری‌شان، هزینه بلیط را بازپرداخت (Refund) می‌کنند. اغلب جشنواره‌های معتبر هم چنین قاعده‌ای ندارند.
یکی از سایت‌هایی که ذکر نامش در اینجا ضروری است سایت بسیار خوب و قوی www.filmfestivalworld.com است. این سایت شاید قوی‌ترین و جامع‌ترین سایت در زمینه اطلاعات جشنواره‌ها و تاریخ برگزاری آنها باشد. در این سایت خیلی سریع‌تر می‌شود عملیات گزینش را انجام داد. اما دلیل آنکه نامش در ابتدا نیامد این بود: این سایت هم فهرستی دارد از جشنواره‌های پیش رو اما این فهرست نسبت به www.filmfestivals.com ناقص است. با عضویت در این سایت گاها ایمیلی دریافت می‌کنید با موضوع جشنواره‌های بدون Fee پیش رو که فهرست کامل را در بر دارد اما این ایمیل سرِ هر ماه نمی‌آید. برای استفاده از این سایت در صفحه اول آن در منوهای سمت چپ دو تقویم خواهید دید. در تقویم بالایی روزهایی که با رنگ قرمز مشخص شده‌اند آخرین مهلت‌های ارسال آثار (Call for Entry Deadlines) را نشان می‌دهند. سراغ Deadline‌هایی بروید که بیست روز با روزی که در آن هستید فاصله دارند. با کلیک کردن روی اعداد قرمز، لیست جشنواره یا جشنواره‌هایی که تا آن روز فیلم می‌پذیرند به اضافه دیگر Deadlineهای آن ماه می‌آیند. به ترتیب روی هر جشنواره کلیک کنید و قابلیت انتخاب فیلم خود را بررسی کنید. برای هر جشنواره صفحه‌ای در خود سایت باز می‌شود که اطلاعات مهمی را نشان می‌دهد. مثلا Accreditation که همان اعتبارگذاری جشنواره است. یا Attendance که به معنی میزان جذب مخاطب است.
اگر می‌خواهید به صورت پیگیر، میان جشنواره‌ها چرخ بزنید حتما عضو سایت https://withoutabox.com/ شوید. برخی جشنواره‌ها، ثبت فیلم را تنها بصورت اینترنتی از طریق https://withoutabox.com/انجام می‌دهند. بعد از عضویت در https://withoutabox.com/ می‌توانید مشخصات فیلم خود را در حساب (Account) خود وارد کنید. با این کار اگر ثبت فیلم را از طریق این سایت پیگیری کنید، سایت به صورت اتوماتیک به شما می‌گوید که فیلم‌تان با کدام شرایط جشنواره هماهنگی دارد و با کدام ندارد. با عضویت در این سایت به طور مداوم ایمیل‌هایی دریافت خواهید کرد که جشنواره‌هایی را به شما معرفی می‌کنند. اما اکثرشان کارمزد ثبت فیلم (Upgrade Project Save) به مبلغ 5 دلار می‌طلبند و باید به دنبال آنهایی که بدون هزینه (No Entry Fee) هستند بگردید. البته خیلی کم پیش می‌آید که چیزی بیشتر از دو سایت قبلی دستگیرتان کند ولی برای مساله ثبت فیلم، به عضویت در آن نیازمندید.
امیدوارم مطالب فوق گره‌گشای کار شما باشد و در آینده نه چندان دور در جشنواره‌های معتبری بدرخشید.