شرق شوخی نیست!
مرضیه ریاحی
سینمای تاجیکستان، سینمای نوپایی است. بسیاری از سالن‌های سینما از زمان شوروی سابق باقی مانده‌اند؛ اما در این چند سال جوانان تاجیک در پی احیای سینما هستند.
تاسیس جشنواره فیلم «دیدار» در سال۲۰۰۵ با حمایت «محسن مخملباف» شاید یکی از مهم‌ترین اتفاق‌های این سینما طی چند سال گذشته باشد.
امسال سومین جشنواره «دیدار»از ۲۱ تا ۲۵ مهرماه با نمایش دو فیلم ایرانی در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار می‌شود.
چندی پیش «صفر حق‌دادوف» مدیر «دیدار» برای امضای تفاهمنامه همکاری‌های مشترک به تهران سفر کرده بود. وی در این گفت‌وگو از برنامه‌های مختلف جشنواره و سینمای تاجیکستان می‌گوید.
سومین جشنواره دیدار چند بخش رقابتی دارد؟
دو بخش «مسابقه بین‌الملل» و «مسابقه ملی» که در این دو بخش فیلم‌های بلند و فیلم‌های کوتاه داستانی مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.
در بخش «مسابقه بین‌الملل»، فیلم‌هایی از کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه، افغانستان، ایران و... خواهیم داشت. در مجموع 12 فیلم بلند و 12 فیلم کوتاه داستانی در بخش مسابقه بین‌الملل پذیرفته می‌شوند که از هر کشور یک فیلم بلند و یک فیلم کوتاه انتخاب خواهیم کرد.
همچنین بخش «مسابقه ملی» خواهیم داشت که در این بخش فیلم‌های تاجیک مورد داوری قرار خواهند گرفت. البته شاید یکی دو فیلم از اروپا هم در بخش بین‌الملل به نمایش بگذاریم.
ملاک‌تان برای انتخاب فیلم‌های اروپایی چیست؟
فیلم‌هایی را از اروپا را انتخاب می‌کنیم که موضوع شرق داشته باشند. در واقع موضوع اصلی جشنواره توجه به «شرق» است. درمورد بقیه فیلم‌ها هم همین‌طور. شعار جشنواره ما این است «شرق، کار آسانی نیست. شرق شوخی نیست. شرق سهل نیست.» فیلم‌هایی را برای نمایش در جشنواره انتخاب می‌کنیم که به تمدن ما توجه کنند. فیلم‌هایی را که در آن تحقیر شرق باشد نمایش نمی‌دهیم. فیلم‌هایی را نمایش می‌دهیم که در آن واقعیت شرق باشد.
غیر از بخش‌های رقابتی، نمایش‌های ویژه‌ای دارید؟
بله. ما در دوره گذشته جشنواره، مجموعه‌ای از فیلم‌های «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» را نمایش داده بودیم. همچنین مرکز جایزه «میراث مشترک» را در جشنواره دیدار تاسیس کرد و آقای فرید فرخنده‌کیش نیز در جشنواره حضور پیدا کردند، فیلم‌ها را دیدند و آن جایزه به یک فیلمساز تاجیکی تعلق گرفت. به دنبال آن تجربه خوب ما تصمیم گرفتیم رابطه‌مان را با مرکز مستحکم‌تر کنیم و به همین دلیل من الان اینجا هستم. امسال هم در یک بخش ویژه ما 6 ساعت مجموعه‌ای از تولیدات «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» را به نمایش خواهیم گذاشت.
همچنین بخش ویژه «سینمای افغانستان» را خواهیم داشت که تا به حال 10- 12 فیلم را به واسطه دوستان افغان‌مان مثل صدیق برمک برای نمایش در این بخش انتخاب کرده‌ایم. اصولا ما تصمیم داریم در هر دوره از جشنواره دیدار به دلیل وجود زبان و فرهنگ مشترک توجه ویژه‌ای به سینمای ایران و افغانستان داشته باشیم.
در حاشیه برگزاری جشنواره ورک‌شاپ، سمینار و یا برنامه خاص فرهنگی دیگری ندارید؟
یک کتاب با نام «پنج صدا» که شامل 100 شعر از پنج شاعر ایرانی (فروغ فرخزاد، احمد شاملو، نیما یوشیج، سهراب سپهری و مهدی اخوان‌ثالث) است به زبان تاجیکی برگردان شده که برای نخستین‌بار در جشنواره دیدار رونمایی می‌شود و به مهمان‌هایمان هدیه خواهیم داد.
این شاعرها را چطور انتخاب کردید و چه شد که در کنار برگزاری جشنواره فیلم به فکر در آوردن کتاب شعر افتادید؟
این شاعرها و شعرهای این مجموعه را محسن مخملباف انتخاب کرده است. این شعرها پیشنهاد یک ایرانی است. کسی که با سرزمین این شاعرها آشناست و از آنجا آمده است. اما حقیقت این است که ما برنامه دیگری نیز در کنار درآوردن این کتاب داشتیم. می‌خواستیم در برنامه‌ای به شاعرهای فارسی‌زبان در سینما بپردازیم. تصمیم داشتیم فیلم‌هایی درباره این شاعرها را نمایش بدهیم اما نتوانستیم چنین فیلم‌هایی را پیدا کنیم.
اتفاقا فیلم‌هایی در مورد این شاعرها به خصوص فروغ و شاملو ساخته شده...
بله. من چندتایی از آن فیلم‌ها را دیدم. اما به نظرم فیلم‌های تلویزیونی آمدند. در همه جای دنیا درباره هنرمندان بزرگ مثل ون‌گوگ، داوینچی و... فیلم‌های زیادی ساخته شده، اما درباره این شاعرها من نتوانستم فیلم‌های خوبی پیدا کنم. اما از آنجایی که کتاب آماده شده تصمیم گرفتیم کتاب را در جشنواره رونمایی کنیم.
گفتید که شعرهای این مجموعه را محسن مخملباف انتخاب کرده، مخملباف در سال 2006 رئیس هیات داوران جشنواره شما بود. آن همکاری چطور بود؟
محسن مخملباف کمک‌های بسیاری به ما کرده است. ایشان جزو موسسان جشنواره دیدار هستند و «رئیس فخری» ما بودند.
«رئیس فخری» دقیقا یعنی چه سمتی؟
این اصطلاحی است که ما در تاجیکستان به کار می‌بریم. یعنی کسی که نامش توجه دیگر سینماگران را جلب می‌کند و اعتبار و احترام آن نام شناخته شده باعث می‌شود که به جشنواره شما توجه کنند. باعث افتخار ماست که آقای مخملباف به ما اجازه دادند که از نامشان استفاده کنیم.
چقدر با سینمای ایران آشنا هستید؟ چه فیلم‌های ایرانی‌ای را دیده‌اید؟
به واسطه محسن مخملباف با سینمای چند سال آخر ایران تا حدودی آشنا هستم. دقیقا نمی‌توانم نام فیلم‌ها را بگویم اما فیلم‌هایی از بهرام بیضایی، عباس کیارستمی و... را دیده‌ام.
برگردیم به جشنواره، از برنامه‌های فرهنگی در کنار برگزاری جشنواره می‌گفتید...
به جز رونمایی کتاب «پنج صدا» یک مجموعه دی‌وی‌دی از مستندهای برتر آسیای مرکزی در دهه‌های 70 و 80 میلادی به انتخاب خانم «گلنارا ابیکیه‌وا» سینماشناس قزاقستان و دبیر هنری جشنواره اوراسیا به همراه کتابی به قلم ایشان درباره سینمای مستند آسیای مرکزی به مهمان‌های جشنواره هدیه خواهد شد.
همچنین یک روز قبل از اختتامیه جشنواره، میزگردی با حضور فیلمسازان، خبرنگاران و مهمان‌های جشنواره خواهیم داشت. که در آن به بررسی نقطه نظرهای مهمان‌ها، درباره جشنواره، سینمای آسیای مرکزی، مسئله سرمایه‌گذاری در سینما و اینکه چرا در تاجیکستان سالن‌های سینمای فعال نداریم، خواهیم پرداخت.
شما در تاجیکستان سالن سینما ندارید؟
داریم ولی زیاد فعال نیستند. هنوز به شکل سالن‌های دوره شوروی هستند. در قزاقستان مالتی‌پلکس هست، ولی ما هنوز نداریم.
البته ما هم مالتی‌پلکس نداریم...
ولی شما سالن‌های سینمای زیادی دارید و فیلم‌های زیادی تولید می‌کنید. در حالی‌که ما نه خودمان زیاد فیلم می‌سازیم و نه حتی می‌توانیم فیلم‌های خارجی را برای نمایش بخریم. سینما از طریق سالن‌های سینما و تماشاگر رشد می‌کند.
ما امیدواریم سالن‌های سینمایی پر از تماشاگر داشته باشیم؛ بگذار با نمایش فیلم‌های بیگانه. ما می‌خواهیم ذوق تماشاگران را بیدار کنیم. این موضوعاتی است که می‌توانیم در میزگرد جشنواره به آن بپردازیم. یک جهان موضوع است که می‌شود در این میزگرد درباره‌اش حرف زد.
چرا سال گذشته جشنواره دیدار برگزار نشد؟
ما دل‌مان می‌خواهد کشورهای فارسی‌زبان در این جشنواره محوریت داشته باشند. به همین دلیل سال گذشته قرار بود این جشنواره در افغانستان برگزار شود. ما از سر دوستی و برادری فکر کردیم با برگزاری جشنواره در افغانستان، فرصتی برای توجه به افغانستان بوجود بیاوریم. اما متاسفانه به دلایل مختلفی که مهم‌ترینش ناامن بودن منطقه بود، این امکان فراهم نشد.
و دیگر قرار نیست در سال‌های آینده، دیدار در کشور دیگری برگزار شود؟
نه، ما از این فکر بیرون آمده‌ایم.
اتحادیه سینماگران تاجیکستان در دوره اول دیدار از حامیان شما بودند. این اتحادیه چگونه فعالیت می‌کند؟
اتحادیه سینماگران تاجیکستان یک تشکیلات صنفی است که با حمایت دولت فعالیت می‌کند و نزدیک به 150 عضو دارد. در این چند سال اخیر هم عده‌ای از فیلمسازان جوان به این اتحادیه پیوسته‌اند.
آنها در مرکز شهر دوشنبه یک خانه سینماگران دارند. آنها به اعضا این امکان را می‌دهند که فیلم‌هایشان را برای نخستین‌بار آنجا به نمایش بگذارند. امسال مکان اصلی برگزاری دیدار هم همین خانه سینماگران تاجیکستان است.
در تاجیکستان دولت از سینما حمایت می‌کند؟
کشور ما امکانات زیادی در زمینه سینما ندارد. ساخت فیلم در قطع 35 میلیمتری بودجه زیادی می‌خواهد که ما در چند سال اخیر چنین بودجه‌ای را از جانب دولت ندیده‌ایم. چون مشکلات اقتصادی دیگری در تاجیکستان وجود دارد.
یعنی بودجه دولتی برای تولید فیلم وجود ندارد؟
نه به آن شکل. استدیوهای دولتی ما از زمان شوروی باقی مانده‌اند و هنوز تکنولوژی جدیدی وارد نشده است. دولت برای ساخت فیلم‌های تلویزیونی و سریال‌ها کمک می‌کند، اما سینماگران بیشتر از حمایت نهادهای بین‌المللی استفاده می‌کنند.
نهاد خصوصی چطور؟ آیا نهادی غیردولتی برای حمایت از سینما وجود دارد؟
این به سالن‌های سینما و تجارت فیلم وابسته است.
یعنی چون سالن‌های سینمای زیادی ندارید هیچ نهاد خصوصی‌ای از تولید فیلم حمایت نمی‌کند؟
بله. فیلم برای دیدن ساخته می‌شود. ما امیدواریم زمینه‌ای بوجود آید که سینماهای قدیمی بازسازی شوند. بتوانیم در سالن‌های سینما برنامه داشته باشیم و فیلمسازی و تجارت فیلم آغاز شود.
سینمای تاجیکستان در چند سال اخیر رشدی داشته؟ جوان‌ها چقدر علاقه‌مند به فیلمسازی هستند؟
در یک سال اخیر حدود 14 فیلم دیجیتالی در تاجیکستان ساخته شده که این باعث تعجب ماست. هر روز یک نفر پیدا می‌شود که می‌گوید: «من فیلم ساخته‌ام!»
واقعا از ساخته شدن 14 فیلم تعجب می‌کنید؟ اینجا سالانه فقط دو، سه هزار فیلم کوتاه ساخته می‌شود!
کشور ایران این امکانات را دارد ولی برای ما عجیب است که 14 فیلم در یک سال تولید شود. الان تمایلی بین جوان‌ها پیدا شده که می‌خواهند فیلم بسازند. اما اینکه چقدر حرفه‌ای و کامل درباره‌اش قضاوت نمی‌کنم. حتی من شنیده‌ام یک گروه از همین جوان‌ها به روستایی رفته‌اند و شب در محوطه باز اسکرین گذاشته‌اند و فیلم‌شان را نمایش داده‌اند و شنیده‌ام که تماشاگران زیادی هم داشته‌اند. ما خوشحالیم که این اتفاق افتاده و دل‌مان می‌خواهد این شوق در جوانان‌مان باقی بماند. شاید برگزاری جشنواره دیدار بتواند در این امر موثر باشد.
جوان‌ها بیایند فیلم‌های فیلمسازان دیگر کشورها را ببینند و با کارهای خودشان مقایسه کنند. کمبودها و ضعف‌هایشان را بفهمند. دیدن این فیلم‌ها یک مکتب و یک درس است.
در تاجیکستان مرکزی برای آموزش سینما هست؟
در خانه سینماگران تاجیکستان ما هر سال یک گروه جوان‌ها را از میان دانشجویان انتخاب می‌کنیم و برایشان فیلم نمایش می‌دهیم.
یعنی بیشتر یک نوع آموزش دیداری وجود دارد؟
بله. بیشتر فیلم نمایش می‌دهیم و از دوستانی که سابقه سینمایی دارند دعوت می‌کنیم تا برای جوان‌ها سخنرانی کنند. گاهی هندی‌کم یا دوربین‌های دیگری را هم که داریم در اختیارشان می‌گذاریم تا آموزش ببینند.
پس در تاجیکستان مرکزی برای آموزش سینما وجود ندارد و شما به صورت خودجوش به جوان‌ها آموزش می‌دهید؟
بیشتر به صورت خودجوش است، اما یک دانشکده هنر در دوشنبه هست که رشته کارگردانی تلویزیونی دارد. البته در تلویزیون دولتی امکاناتی هست که جوان‌ها می‌توانند بروند آنجا در هر زمینه‌ای دستیار شوند و کار یاد بگیرند و یا در استودیوهای شخصی یا چند تشکیلات بین‌المللی که در تاجیکستان دفتر دارند.
نظرتان در مورد تولید مشترک و یا هر گونه همکاری سینمایی مشترک با ایران چیست؟
البته که این آرزوی ماست!
اما سینما یک کار جمعی است. اگر قرار باشد با ایران پروژه مشترکی داشته باشیم باید بتوانیم به همان اندازه که ایران در بخش خود فعال است، در قسمتی که مربوط به ماست؛ فعال باشیم. کاری که ما با «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» شروع کردیم شاید نخستین قدم‌های ما برای رسیدن به این هدف باشد.
ما با مرکز صحبت‌هایی کرده‌ایم که جوان‌های تاجیک بتوانند طرح‌هایشان را پیشنهاد بدهند و تهیه‌کننده داشته باشند. اصلا برای همین چیزهاست که من الان اینجا هستم. جشنواره دیدار بهانه است؛ من به ایران آمده‌ام که این کارها را انجام بدهم.
در ایران امکانات تکنیکی زیادی وجود دارد. لابراتوار خوب هست که نسبت به اروپا دو سه برابر ارزان‌تر است. ما باید راه‌هایش را پیدا کنیم. مثلا فیلمسازان تاجیک فیلم‌های خام‌شان را بیاورند اینجا شستشو کنند. ما امیدواریم در دیدار بتوانیم این راه‌ها را باز کنیم چون ایران برای ما بسیار مهم است.
یک دیدگاه بگذارید