مرجان ریاحی: پانزدهمین جشنواره مستند هات داکس فردا هفدهم آوریل در تورنتو آغاز به کار می‌کند و طی یازده روز نزدیک به 180 فیلم مستند از کشورهای مختلف را در بخش‌های مختلف خود به نمایش می‌گذارد.
برگزار کنندگان هات داکس موفق شده‌اند در مدت زمان نه چندان طولانی، این جشنواره را به مهم‌ترین رویداد سینمای مستند آمریکای شمالی تبدیل کنند. هرچند طی چهارده دوره گذشته سینمای مستند ایران در این جشنواره حضور نداشت، اما با سفر دوتن از مسئولان آن به ایران در زمان برگزاری جشنواره مستند سینما حقیقت، راه حضور فیلم‌های ایرانی در هات داکس هموار شد و به علاوه بخش ویژه‌ای به سینمای مستند ایران در پانزدهمین دوره این جشنواره اختصاص یافت.
شان فارنل، مدیر برنامه‌ریزی جشنواره هات داکس که به ایران نیز سفر کرده بود، در این گفت‌وگو درباره دلایل انتخاب ایران، برنامه‌های جشنواره، چشم‌انداز آینده سینمای مستند مستقل و... صحبت می‌کند.
امسال پانزدهمین دوره جشنواره هات داکس برگزار می‌شود. با توجه به جایگاهی که هات داکس به عنوان معتبرترین جشنواره سینمای مستند آمریکای شمالی کسب کرده است، آیا می‌توان گفت برگزارکنندگان جشنواره به هدف اولیه خود دست یافته‌اند؟ چه اهداف دیگری را در آینده تعقیب می‌کنید؟
البته تا جشنواره به پایان نرسد، متوجه نمی‌شویم که آیا کاملا به اهداف‌مان دست یافته‌ایم یا خیر. اما به هر حال، می‌دانیم که برنامه بسیار خوبی از بهترین مستندهای سال از سراسر جهان تدارک دیده‌ایم. بنابراین به یکی از اهداف‌مان رسیده‌ایم. همچنین بر اساس میزان فروش بلیت و ثبت‌نام افراد، می‌دانیم که تعداد مخاطبان عام و سینماگران و حرفه‌ای‌های حاضر در جشنواره امسال نیز افزایش می‌یابد. ما می‌خواهیم تلاش برای ارتقا و رشد جشنواره را ادامه دهیم. ضمنا تمایل داریم نوآور باشیم، فرصت‌های نو برای فیلمسازان ایجاد کنیم و راه‌های جدید تجربه و دیدن فیلم‌های مستند در اختیار مخاطبان و حرفه‌ای‌ها بگذاریم.
اصلی‌ترین چالش‌های شما در طول این سال‌ها برای برگزاری جشنواره چه چیزهایی بوده است؟
هر سال تعداد فیلم‌های متقاضی به شکل تاثیرگذاری افزایش می‌یابد و باعث می‌شود نمایش فیلم‌ها آن‌طور که می‌خواهیم مشکل‌تر شود. این افزایش همچنین روند انتخاب فیلم‌ها را دشوار می‌کند، چون تعداد فیلم‌های خوب و باکیفیت نیز افزایش می‌یابد.
ملاک‌های انتخاب فیلم‌ها در جشنواره چگونه است؟ آیا می‌توان گفت در این زمینه مانیفستی برای گزینش دارید؟
ما دوازده برنامه‌ریز داریم که تمامی فیلم‌های متقاضی حضور در هات داکس را می‌بینند. در نشست‌های هفتگی، ما فهرست اولیه‌ای از فیلم‌های مورد علاقه‌مان تهیه می‌کنیم که در نهایت به برنامه جشنواره ختم می‌شود. ما در جست‌وجوی فیلم‌هایی هستیم که در فرم و محتوا ممتاز باشند، هرچند که گاهی یکی از این دو جنبه به انتخاب فیلم می‌انجامد. هدف کلی ما همیشه این است: «نمایش هرچیزی که سینمای مستند می‌تواند نمایش دهد». پس ما لزوما خودمان را متولی نمی‌دانیم، بلکه بیشتر می‌کوشیم تنوع و انتخاب بهترین‌ها را در برنامه جشنواره رعایت کنیم.
هات داکس علاوه بر ابعاد بین‌المللی، یک رویداد سالانه هم برای مستندسازان کانادایی هم هست. میزان تاثیرگذاری جشنواره بر سینمای مستند کانادا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مطمئنا حمایت از مستندسازان کانادایی و صنعت سینمای مستند کشور بخشی از تعهد ما است. ارزیابی تاثیر جشنواره بر صنعت سینمای مستند کانادا سخت است، اما دیدن موفقیت مستندهای کانادایی در سایر جشنواره‌های بین‌المللی مطمئنا می‌تواند یک شاخص مناسب برای ارزیابی باشد. همچنین فیلم‌های کانادایی در هات داکس نزد مخاطبان جشنواره بسیار پرطرفدار هستند و این علاقه بخشی از موفقیت ما در زمینه ارتقای سینمای مستند کانادا است.
هر سال حداقل دو بخش جشنواره به مرور سینمای مستند کشورهای معینی اختصاص دارد و امسال مکزیک و ایران را انتخاب کرده‌اید. ملاک انتخاب کشورها برای نمایش فیلم‌های مستندشان در جشنواره چیست؟
هر دو کشور از طریق سفرهای اکتشافی به جشنواره‌هایی از ایران و مکزیک انتخاب شدند. در ماه اکتبر ما در نخستین دوره جشنواره سینما حقیقت در تهران شرکت کردیم و تحت تاثیر تعداد مستندسازان سخت‌کوش و علاقه‌مند قرار گرفتیم. ما قبلا ارتباطی با ایران نداشتیم و فیلم‌های متقاضی چندانی از این کشور دریافت نمی‌کردیم. بنابراین احساس کردیم ترتیب دادن یک برنامه ویژه می‌تواند به آغاز ایجاد ارتباط با سازمان‌های سینمایی در ایران کمک می‌کند. پس از برنامه امسال، امیدواریم نمایش مستندهای جدید ایرانی در هات داکس ادامه یابد.
کمی درباره دلایل انتخاب ایران و مکزیک توضیح دهید. چه نکاتی توجه شما را به سینمای مستند این دو کشور جلب کرد؟
یکی از اهداف ما نمایش داستان‌های بومی از فیلمسازان بومی کشورها است و برنامه‌های ویژه یکی از راه‌ها برای رسیدن به این هدف است. به عنوان مثال، وقتی امکان نمایش فیلم‌هایی درباره ایران را داریم، ضروری است فیلم‌های ساخته شده توسط فیلمسازانی که در ایران زندگی می‌کنند هم داشته باشیم. زاویه دید و زیبایی شناسی سینمایی آنها متفاوت است و ما می‌خواهیم این نکته را در هات داکس نشان دهیم.
برای انتخاب فیلم‌های بخش «تمرکز بر ایران» احتمالا فیلم‌های ایرانی زیادی دیده‌اید. چه ویژگی‌هایی توجه شما را جلب کرد؟
در وهله اول، دیدن مردم و داستان‌هایی که پیچیده‌تر از تصویر تک‌بعدی رسانه‌های غربی از ایران است، بسیار عالی بود. سینمای ایران در سطح بین‌الملل به خاطر انسان‌گرایی سرراست و غنی‌اش شناخته می‌شود و این چهره‌ای بود که در بسیاری از فیلم‌های ایرانی مورد توجه ما قرار گرفت. همچنین نوعی علاقه به فرم سینمایی در فیلم‌های ایرانی وجود دارد که از بسیاری فیلم‌هایی که از فیلمسازان آمریکای شمالی دیدیم، بیشتر است.
چه مضامینی در ترکیب فیلم‌های انتخاب شده برای بخش‌های مختلف این دوره از جشنواره شاخص‌تر از بقیه است؟
واقعیت آن است که میان مضامین فیلم‌ها در بخش ویژه سینمای ایران و سایر بخش‌های جشنواره بیشتر اشتراک وجود دارد تا تفاوت. به عنوان مثال، موضوع‌های مرتبط با زنان، مشکلات جوانان، جنگ و شهرت از مضمون‌هایی هستند که در بخش ویژه سینمای ایران و کلیت برنامه جشنواره دیده می‌شوند.
با توجه به اعتباری که هات داکس در آمریکای شمالی پیدا کرده است، آیا در آینده قصد دارید با جشنواره‌های مستند اروپایی – که سابقه بیشتری دارند – رقابت کنید؟
ما به موفقیت‌مان به عنوان رقابت و مبارزه با سایر جشنواره‌ها نگاه نمی‌کنیم، بلکه آن را بیشتر به عنوان گزینه‌ای در کنار جشنواره‌های دیگر درنظر می‌گیریم. این که جشنواره‌های مستند فراوان وجود دارد، بسیار خوب است، بخصوص که نمایش مستندهای خلاقانه بلند در سینماها و شبکه‌های تلویزیونی به شکل فزاینده‌ای سخت‌تر می‌شود. باید بگویم طی چند ماه گذشته که با تهیه کنندگان ایرانی برخورد داشتم، متوجه شدم که میان آنها تصورها و فرضیات نادرستی درباره جشنواره‌های بین‌المللی وجود دارد.
با توجه به موفقیت تجاری فیلم‌های مستند در سال‌های اخیر که گاهی در صدر گیشه سینماها قرار گرفته‌اند، به نظر می‌رسد دوران جدیدی برای این نوع سینما آغاز شده و ساخت و نمایش فیلم‌های مستند سینمایی رونق گرفته است. آینده سینمای مستند را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در حقیقت، در سال 2007 ما شاهد یک سیر نزولی در نمایش فیلم‌های مستند در سالن‌های سینما بودیم. در هر صورت فکر می‌کنم که پخش و نمایش آن‌لاین که عاقبت به عنوان راهی ارزشمند شناخته شده، برای فیلم‌های مستند بسیار مناسب است.
در این مسیر چه آسیب‌هایی سینمای مستند مستقل و فیلمسازان مستقل را – که از پشتیبانی کمپانی‌های فیلمسازی یا شبکه‌های تلویزیونی قدرتمند بی‌بهره‌اند – تهدید می‌کند؟
واقعیت آن است که فیلم‌های بسیاری وجود دارند که می‌خواهند جذب بازار شوند. فیلم‌ها و فیلمسازان بسیار خوبی هستند که هرگز در تلویزیون‌ها یا جایگاه‌های دیگر امکان پخش نمی‌یابند. بازار فیلم متعلق به خریداران است، بنابراین به نوعی بزرگ‌ترین تهدید از جانب آنها متوجه فیلمسازان مستقل می‌شود.
آیا جشنواره‌های سینمای مستند می‌توانند محل مناسبی برای تداوم بقا و دیده شدن سینمای مستند مستقل باشد؟
جشنواره‌های مستند در سراسر جهان مخاطب قابل توجهی برای سینمای مستند خلاقانه و مولف فراهم آورده‌اند. تعداد مخاطبان ما در هات داکس طی سه سال دو برابر شده است. بنابراین وجود جشنواره‌های مستند برای بقای بلند مدت سینمای مستند مستقل حیاتی است. گذشته از همه این‌ها، ما فقط فیلم‌ها را نمایش نمی‌دهیم، بلکه محلی برای دیدار فراهم می‌کنیم که سرمایه‌گذاری برای تولید فیلم‌ها را تسهیل می‌کند، فیلمسازان را برای تولید مشترک کنار هم قرار می‌دهد و فرصت‌های مشابه برای ارتباط ایجاد می‌کند.
امسال نخستین دوره جوایز سینمای مستند «چشم سینما»برگزار شد که به نظر می‌رسد پس از انتشار فهرست فیلم‌های نامزد جایزه اسکار در رشته مستند بلند به ابتکار فیلمسازان مستقل و برنامه‌ریزان جشنواره‌های مهمی در آمریکا و کانادا طرح ریزی شد تا از سینمای مستند مستقل پشتیبانی کند. آیا جشنواره هات داکس نیز در این مسیر حرکت می‌کند؟
من یکی از اعضای کمیته انتخاب نامزدهای جوایز «چشم سینما» هستم. دوره اول آن بسیار موفق بود و مشارکت‌مان در آن را ادامه خواهیم داد.
جایگاه بازار فیلم مستند در کنار جشنواره هات داکس چگونه است؟
ما بازار فیلمی با عنوان «داک شاپ» داریم که امسال 1500 فیلم جدید را عرضه می‌کند. فیلم‌ها می‌توانند بر اساس تقاضا و از طریق واسطه‌های دیجیتالی که مخصوص جشنواره طراحی شده است، در دسترس قرار گیرند. از ایجاد این بازار فیلم دیجیتال بسیار هیجان‌زده‌ایم و حدس می‌زنیم که به یک بازار مهم برای فیلم‌های مستند در آمریکای شمالی تبدیل خواهد شد.
امسال برای اولین بار فیلم‌های مستند ایرانی در هات داکس به نمایش درمی‌آیند. آیا رابطه جشنواره با سینمای مستند ایران ادامه می‌یابد؟
بله، همان‌طور که گفتم، این فقط آغازی برای ارتباط با سازمان‌ها و انجمن‌های فیلمسازان مستقل در ایران بود.
یک دیدگاه بگذارید