عاشقان وحشت
مرجان ریاحی
با «پدرو سوتو» در ششمین جشنواره فیلم‌های کوتاه «فیکه» پرتغال آشنا شدم. او به همراه دوستانش نخستین جشنواره فیلم‌های ترسناک لیسبون «متل ایکس» را در پرتغال تاسیس کرده است.
آنها از سال 2003 «کلوب فیلم‌های ترسناک لیسبون» CTLX را تاسیس و فیلم‌های ژانر وحشت را برای علاقه‌مندان به نمایش گذاشته‌اند و حالا تصمیم گرفته‌اند؛ لذت دیدن فیلم‌های ترسناک را با آدم‌های بیشتری در دنیا تقسیم کنند و به وجود آمدن «متل ایکس» نتیجه این تصمیم است. آنها سینما را برای سینما می‌خواهند و امیدوارند عاشقان سینمای وحشت را به پرتغال آفتابی بکشانند.
امسال دومین دوره جشنواره فیلم‌های ترسناک لیسبون «متل ایکس» با حمایت خبری «پایگاه خبری فیلم کوتاه» از 13 تا 17 شهریورماه در لیسبون برگزار و دو فیلم کوتاه ایرانی نیز در این جشنواره به نمایش درخواهند آمد.
کمی درباره خودتان بگویید. سینما را به شکل آکادمیک یا از طریق ساخت فیلم آموخته‌اید؟
نه. من سینما نخوانده‌ام و هرگز فیلمی هم نساخته‌ام. از سال 2001 به عنوان طراح وب کار می‌کنم، هرچند که سینما همیشه در زندگیم حضور داشته و تقریبا همه اوقات فراغتم به سینمای وحشت اختصاص دارد.
چگونه به فکر تاسیس جشنواره‌ای برای فیلم‌های ژانر وحشت افتادید؟
سینمای وحشت همیشه یکی از ژانرهای مورد علاقه‌ام بوده است. بنابراین نخستین تجربه‌‌ام به عنوان مخاطب جشنواره‌ها به شکل مشخص به سینمای وحشت و علمی-تخیلی اختصاص داشت.
شیفته فضا، هیجان و اشتیاق تماشاگران این فیلم‌ها بودم. هرگز از تماشای فیلم در سانس‌های پیاپی خسته نمی‌شدم، حتی فیلم‌های بدی که یک تجربه فراموش نشدنی را در سالن‌های نمایش رقم می‌زدند. این به معنای واقعی روح و قلب تجربه فیلم دیدن است. در سال 2003 ما «کلوب فیلم‌های ترسناک لیسبون» CTLX را تاسیس کردیم. فعالیت این کلوب با نمایش‌های پراکنده و بر اساس بودجه ما آغاز شد. تا این که جاه‌طلبی ما بیشتر شد و تصمیم گرفتیم ماجراجویی خود را با راه‌اندازی یک جشنواره ادامه دهیم.
آیا در پرتغال جشنواره دیگری مخصوص فیلم‌های وحشت وجود دارد؟ جایگاه این نوع سینما در کشور شما چگونه است؟
جشنواره «فانتاس‌پورتو» هست که بیشتر به فیلم‌های فانتزی می‌پردازد. اما سال به سال عمومی‌تر شده و چندان جشنواره تخصصی‌ای نیست.
در پرتغال سنت سینمای وحشت وجود ندارد. رژیم فاشیست تا سال 1974 سینمای پرتغال را کنترل می‌کرد و به همین دلیل بیشتر فیلمسازان به فرانسه مهاجرت کردند و بسیار تحت تاثیر سینمای موج نو فرانسه قرار گرفتند.
به سختی می‌توان سند یا مدرکی از فیلم‌های وحشت در آن دوره به دست آورد. اما حالا همه چیز تغییر کرده است. نسل ما از طریق ویدئو کلوب‌های محلی با سینمای وحشت آشنا شده است. اخیرا ما یک فیلم کوتاه با نام تو را در رویاهایم خواهم دید داشتیم و یک فیلم بلند با نام خون کثیف که به عنوان یک فیلم پرتغالی در گیشه موفق بود. علاوه بر مدارس فیلم، اکنون مدرسه‌های رسانه جدید تاسیس شده‌اند که فرصت ساخت فیلم کوتاه در ژانرهای مختلف را برای دانشجویان ایجاد می‌کنند. بسیاری از این فیلم‌ها در ژانر وحشت هستند و برای جشنواره ما ارسال می‌شوند.
به جز برخی اساتید سینمای وحشت که فیلمسازان مولف محسوب می‌شوند، معمولا فیلم‌های ترسناک -بخصوص در هالیوود- برای فروش در گیشه ساخته می‌شوند. هدف شما ترویج کدامیک از این دو گرایش در سینمای وحشت است؟
هدف ما نمایش فیلم‌هایی است که در پرتغال ناشناخته مانده‌اند. سینمای وحشت نزد جوانان بسیار محبوب است و شرکت‌های پخش فیلم همه این فیلم‌ها را می‌خرند، اما اکران آنها طول می‌کشد و معمولا بهترین آنها مستقیم به بازار ویدئو می‌رود و اکران سینمایی ندارند. ما تلاش می‌کنیم این فیلم‌ها را نجات دهیم. با این حال تمرکز ما در انتخاب آثار مستقل است و تلاش می‌کنیم به جای نمایش فیلم‌های آمریکایی فیلم‌هایی از سراسر جهان بیابیم. برای تشویق تولید فیلم ترسناک در پرتغال، مهم است که نشان دهیم افرادی در همه جای جهان این کار را می‌کنند و آثار اصیل و با دیدگاه خود را می‌سازند.
امسال دومین دوره جشنواره متل ایکس برگزار می‌شود. از سال گذشته تا به حال، جشنواره چه تغییراتی کرده است؟
ما برنامه جشنواره را حول محور بخشی با نام Room Service متمرکز کرده‌ایم. این بخش شامل فیلم‌های جدید از کشورهای مختلف است. این مدلی است که متل ایکس در آینده دنبال می‌کند. همچنین بخشی با نام «گرگ بزرگ بد» تاسیس کرده‌ایم که به آثار فیلمسازان نوجوان اختصاص دارد. آنها این فیلم‌ها را در کارگاه‌های آموزشی و با موضوع‌هایی که به دقت انتخاب شده، ساخته‌اند. این یک ماجراجویی واقعی بود، چون والدین این بچه‌ها با این ژانر چندان موافق نبودند.
ظاهرا اعضای هیات برگزاری جشنواره مانند خود شما همه جوان هستند. این تیم چگونه شکل گرفت؟
بیشتر ما از گروه «کلوب فیلم‌های ترسناک لیسبون» هستیم. ما سال‌هاست که با هم دوست هستیم و چند سال در اتاق کوچک من جمع می‌شدیم و نیمه شب فیلم‌های ترسناک می‌دیدیم و بعد در جشنواره‌ها شرکت می‌کردیم. این ترکیب خوبی است، چون ما از حیطه‌های مختلفی آمده‌ایم (تولید فیلم، طراحی گرافیک، وکالت، طراحی وب، تاریخ هنر و...) به همین دلیل ما هرگز در کار هم دخالت نمی‌کنیم و گروه را با معلوماتی که از حیطه‌های گوناگون می‌آید، کامل می‌کنیم. به نظر من بهترین بخش سازمان‌دهی یک جشنواره همین فرایندی است که به شکل گیری آن می‌رسد؛ ایده‌های مختلف، پیدا کردن اسپانسر جدید، رزرو کردن جا برای یک فیلم و آموختن مسائل گوناگون.
متل ایکس یک جشنواره غیر رقابتی است. برنامه‌ای برای افزودن بخش مسابقه به آن دارید؟
در حال حاضر برنامه‌های سینمایی رقابتی فراوانی در لیسبون وجود دارد و ما هیچوقت به داشتن بخش رقابتی علاقه‌مند نبوده‌ایم. ما فقط می‌خواهیم به انتخاب فیلم‌ها و جنبه شاد و جشن مانند جشنواره توجه کنیم. زمان لازم برای یک جشنواره رقابتی (10 روز یا بیشتر) برای ما زیاد است. در وهله اول می‌خواهیم جایگاهمان را در فضای فرهنگی لیسبون کسب کنیم و بعد ببینیم چه اتفاقی در پیش است. مراقب هستیم که خیلی عجله نکنیم.
سال گذشته کارگاه ایوان کاردوسو (استاد سینمای وحشت برزیل) در جشنواره برگزار شد. آیا امسال نیز برنامه کارگاهی مشابهی دارید؟
بله. کارگاه کافین جو و لیز مارینز!
خوزه ماجیکا مارینز، فیلمساز برزیلی که به خاطر شخصیت سینمایی «کافین جو» قبرکن شناخته می‌شود دخترش لیز مارنز که فیلمساز، نویسنده و بازیگر است، یک کارگاه را اداره می‌کنند که هدفش ساخت فیلم کوتاه است. این فیلم‌ها در مراسم اختتامیه جشنواره به نمایش درمی‌آیند.
بخش مستندهای هارور (Doc Horror) در جشنواره شما برای من خیلی جالب است. بین سینمای مستند و سینمای وحشت چه رابطه‌ای وجود دارد؟
سینمای وحشت همیشه بسیار محبوب بوده و بر خلاف ژانرهایی مانند موزیکال و وسترن به حیات خود ادامه داده است. وقتی می‌خواهید تاریخ سینما در قرن بیستم را مرور کنید، نمی‌توانید از تعدادی فیلم چشم‌پوشی کنید و ضمنا مجبورید آنها را در رابطه با زمینه اجتماعیشان مطالعه کنید. بسیاری از فیلم‌ها به آثار کلاسیک تبدیل شده‌اند و به خاطر جسارتشان و ارتباط درون‌متنی با واقعیت‌های تاریخی تحسین می‌شوند؛ هیولاها با افسردگی، حشرات غول‌پیکر و گودزیلا با ترس از آزمایش‌های هسته‌ای، زامبی‌ها و آدم‌خوارها با جنگ ویتنام. حالا تعداد زیادی آدم هستند که به این تاریخچه علاقه‌مند شده‌اند و فیلم‌های ترسناک را از منظرهای متفاوتی می‌بینند. هر جشنواره‌ای فیلم‌های مستند مورد علاقه‌اش را دارد. ما آثاری را انتخاب می‌کنیم که به نوعی تاریخ سینمای وحشت را تفسیر و کمک کنند از آن بیشتر لذت ببریم.
در بخش فیلم‌های کوتاه از چه کشورهایی نماینده دارید و کیفیت آنها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما فیلم‌های کوتاهی از برزیل، کانادا، بلژیک، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و البته از ایران انتخاب کرده‌ایم. اسپانیا از جنبه‌های گوناگون پیشتاز است. آنها روی سینمای کوتاه واقعا کار کرده‌اند. نمایندگان کشورهای دیگر با سینمای جریان اصلیشان هماهنگی دارند.
امسال برای اولین بار فیلم‌های کوتاهی از ایران در جشنواره شرکت دارند. با توجه به فیلم‌های کوتاه ایرانی که دیدید، زاویه دید ایرانی‌ها به سینمای وحشت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سینمای وحشت ایرانی بیشتر از جنس فضاسازی وهم‌انگیز و شبح‌وار است.
در ایران فیلم‌های کوتاه و مستند بین جوانان و روشنفکران علاقه‌مند فراوان دارد. جایگاه فیلم‌های مستند و کوتاه در کشور شما چگونه است؟ آیا موسسات دولتی از این سینما حمایت می‌کنند؟ آیا جوانان علاقه‌مند به ساخت فیلم هستند؟
وضعیت در پرتغال تقریبا مشابه است. دولت به فیلم‌های بلند، مستند و کوتاه، فارغ از بازگشت سرمایه کمک هزینه می‌دهد. دریافت این کمک از دولت بسیار دشوار است، چون بسیاری از فیلمسازان می‌خواهند این فرصت را داشته باشند. البته فیلم‌های کوتاه و مستند خیلی به بودجه‌های بزرگ وابسته نیستند، به همین دلیل در این دو زمینه می‌توان تعداد زیادی فیلم مستقل پیدا کرد. به علاوه، جشنواره‌های فیلم کوتاه و مستندی وجود دارند که امکان نمایش به وجود می‌آورند و گاهی هم این فرصت را می‌دهند که فیلم‌ها برای جشنواره‌های خارجی انتخاب شوند.
خودتان کار کدامیک از فیلمسازان سینمای وحشت را می‌پسندید؟ فیلم‌های مورد علاقه‌تان کدام هستند؟
واقعا کارهای اساتید سینمای وحشت را دوست دارم: ژرژ رومرو، جان کارپنتر و دیوید کراننبرگ. فیلم‌های مورد علاقه‌ام شب مردگان زنده و ایچی قاتل هستند.
دوست دارید متل ایکس به چه جایگاهی در پرتغال و سینمای جهان دست یابد؟
آرزو می‌کنم در کشورم مردم به شکل غیر ارادی بدانند سپتامبر ماه فیلم‌های ترسناک خوب در لیسبون است و با ذهن باز و روحیه خوب برای جشن گرفتن سینمای وحشت به جشنواره بیایند.
درباره جهان، امیدوارم از طریق گفت‌وگوهایی مانند این، صدای ما بیشتر به گوش جهان برسد و در آینده فیلم‌های بیشتری از همه جای جهان دریافت کنیم. همان‌طور که امسال فیلم‌های کوتاهی از ایران و نخستین فیلم ترسناک تاریخ افغانستان را دیدم.
و عاشقان سینما بدانند جشنواره‌ای در پرتغال آفتابی هست که می‌کوشد از رویدادهای مشابه در اروپا متفاوت باشد.
یک دیدگاه بگذارید