کمونیسم به روایت خرگوش‌ها

ترجمه: امیر صدری

خرگوش در برلین داستان هزاران خرگوشی است که در طی سال‌های حضور دیوار برلین، در منطقه میان دیوار شرق و غرب موسوم به منطقه حائل یا منطقه مرگ، زندگی کردند. برای 28 سال زمین محصور شده میان این دو دیوار امن‌ترین منطقه جهان برای خرگوش‌ها بود. با چمن فراوان، بدون مزاحم و با نگهبانانی که اجازه داخل شدن به هیچ‌کس را نمی‌دادند، بعد، ناگهان یک روز دیوارها از بین رفتند، این اتفاق غم‌انگیز بود؟... این فیلم داستان استعاری تلخی از یک سیستم توتالیتر است. خرگوش در برلین روز گذشته در مراسم افتتاحیه سومین جشنواره مستند «سینما حقیقت» به نمایش درآمد.

چه‌طور به فیلم‌سازی در حیطه مستند روی آوردید؟
دوازده سال قبل بود که کارم را به عنوان گزارشگر برای یک شبکه تلویزیونی محلی آغاز کردم، بعد این شانس به من روی آورد که برای چند برنامه مختلف تلویزیونی مستندهای کوتاه بسازم. این تجربه بهترین مدرسه برای من بود. با ساخت چند فیلم دیگر، مشکلی برای ورود به مدارس فیلم‌سازی نداشتم.
چه چیزی الهام‌بخش شما برای ساختن فیلم «خرگوش‌ در برلین»‌ بود؟
آگاهی از این موضوع که هزاران خرگوش طی سال‌ها در منطقه حایل، در آزادی و رفاه کامل زندگی کرده‌اند. به این نتیجه رسیدم که این داستان یک فرصت عالی برای بیان داستان تاریخ کمونیسم به زبان استعاری است، و برای بیان نظر والدین و دوستانم درباره به این سیستم. داستان این امکان را به من داد که به شیوه‌ای تاثیرگذار و استعاری و غیر منتظره آن چیزی را که دوست داشتم بگویم، بازگو کنم.
اصلی‌ترین مسائل و مشکلاتی که در زمان ساخت این فیلم با آن روبه‌رو شدید چه بود؟ چگونه توانستید بر این مسائل غلبه کنید؟
خب، شاید مهم‌ترین مساله این بود که هیچ‌کس فیلمی مشابه این نوع مستند را نساخته بود. به نظرم کاری را که ما کردیم می‌شود «مستند فانتزی ـ تاریخی ـ استعاری» نامید،  رسیدن  به زبانی درست برای چنین کاری ساده نبود. سال‌ها وقت صرف رسیدن به این زبان و تکمیل کردن فیلم شد.
دید شما درباره این موضوع در جریان پیش تولید، تولید و پس از تولید تغییر نکرد؟
ایده اولیه این بود که یک داستان مستند فانتزی بسازیم که راوی آن خرگوشی به نام «استرهازی» باشد، خرگوشی که قهرمان اصلی کتابی کمیک در آلمان است و بسیار شهرت دارد. اما بعد به این نتیجه رسیدیم که بهتر است مستندی در مورد GDR (جمهوری دموکراتیک خلق آلمان یا همان آلمان شرقی) بسازیم، قصد داشتیم در آن ساختار از صدای مردمی واقعی استفاده کنیم که در مورد زندگی واقعی خود حرف می‌زدند. در نهایت اما به این نتیجه رسیدیم که بهترین ساختارها، شفاف‌ترین آن‌ها است. ما یک فیلم مستند در مورد طبیعت و حیوانات ساختیم،‌ در مورد خرگوش‌هایی که در یک وضعیت خاص زندگی می‌کردند. بقیه مسایل را خود تماشاگر کشف می‌کرد...
فیلم شما در جشنواره‌ها و نمایش‌های ویژه زیادی شرکت کرده است و حتی گاه قابل تماشا در خانه‌ها بوده است، واکنش تماشاگران به فیلم چه‌طور بود؟ غیرمنتظره‌ترین واکنشی که دیدید چگونه بود؟
بهترین اتفاق ممکن و تاثیرگذارترین آن‌ها برای من این بود که افراد سالخورده آلمانی یا لهستانی پس از تماشای فیلم به ما می‌گفتند: «بله،‌ این داستان ما است. ما مثل این خرگوش‌ها زندگی می‌کردیم، حالا می‌توانیم به‌خوبی شرایط آن موقع را ببینیم و درک کنیم... این ترسناک و ناراحت‌کننده است...» اما تماشاگران غربی پس از تماشای این فیلم به ما می‌گفتند: «فکرش را هم نمی‌کردیم که کسی بتواند فیلمی به این شیوه در مورد تاریخ بسازد.»
آندره وایدا، کارگردان مشهور لهستانی و برنده جایزه اسکار هم به ما گفت: «به این نتیجه رسیدیم که این خرگوش‌ها باهوش‌تر از مردمی بودند که از کمونیسم جان سالم به در بردند چون آن‌ها به سربازان آلمان شرقی نگاهی همراه با صلح و آرامش و درک داشتند...»
کدام فیلم‌های مستند یا کدام مستندساز تاثیر زیادی روی شما داشته است؟
آثار ورنر هرتزوگ، فیلم‌های درس‌های تاریکی، مارش پنگوئن‌ها، میکرو زوم‌ها‌ و نیز فیلم زلیگ وودی آلن.