آرمان فیاض از مدیران فیلم‌برداری فعال و موفق در سینمای ایران است. وی که سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌برداری فیلم بلند را از چهلمین جشنواره فیلم فجر کسب کرده، اما هنوز به سینمای کوتاه علاقه‌مند و در آن فعال است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار «پایگاه خبری فیلم کوتاه» درباره تحصیلات، علاقه خود به سینما و فیلم‌برداری گفت: از سال ۸۰ وارد دنیای فیلم‌سازی شدم و با فیلم‌برداری شروع کردم. لیسانس کارگردانی از دانشگاه سوره اصفهان و فوق‌لیسانس ادبیات نمایشی از دانشگاه هنر و معماری تهران هستم. من همیشه در فیلم‌ها به دنبال زیبایی‌های تصویری بودم. روایت و گفتار بصری فیلم‌ها اولین موردی بود که مرا تحت‌تاثیر قرار می‌داد. وقتی برای تحصیلات سینمایی به اصفهان رفتم با هومن بهمنش، هم‌خانه شدم. هومن چند سالی بود وارد سینما شده و یکی از فیلم‌برداران فعال و خوب فیلم کوتاه در آن زمان بود. قاعدتا سلیقه و علاقه بصری‌ام و آشنایی با هومن در انتخابم به‌عنوان یک فیلم‌بردار، تاثیر زیادی داشته است.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «ارفاق» در مورد شاخصه‌هایی که یک فیلم‌نامه و فیلم‌ساز باید داشته باشند تا او را برای قبول مدیریت فیلم‌برداری آن اثر ترغیب کند، توضیح داد: اولین برخورد هر یک از عوامل با هر اثری، قطعا فیلم‌نامه است. فیلم‌نامه باید در احوالات و معیار انتخاب یک فیلم‌بردار بررسی شود. به‌شخصه، فیلم‌نامه‌هایی که جنبه هنری و دارای آن متر و معیاری که از زیبایی‌شناسی در نظر دارم داشته باشند، انتخاب می‌کنم. چیزی که در ذات فیلم کوتاه است و برای من اهمیت دارد امر خلاقانه ماجراست. اینکه از فرمول خاصی تبعیت نکند، در روایت و داستان خود، خلاق و جاه‌طلب باشد و کلا حرفی برای گفتن داشته باشد. این مسئله طبیعتا در فیلم‌نامه و فیلم‌ساز مستتر است. وقتی فیلم‌نامه را می‌خوانی به درونیات فیلم‌ساز هم پی می‌بری. چون عموما در فیلم کوتاه، فیلم‌نامه‌نویس و فیلم‌ساز یک نفر است و در موارد نادر، جدا هستند که در آن موقع باید معیارهای دیگری را برای توانایی فیلم‌ساز پیدا کنم مثلا گپ زدن‌های طولانی، دیدن فیلم‌های قبلی او و نظر و برخورد او با فیلم‌نامه و... تاثیرگذار خواهد بود.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «دابُر» درباره نقش و تاثیر دوربین و تجهیزات فیلم‌برداری در خروجی کار یک فیلم‌بردار گفت: دوربین و تجهیزات نقش مهم و زیادی در خروجی دارند ولی این امر، بستگی به فیلم‌نامه دارد. اینکه فیلم‌نامه‌ای در چه حد و چه میزان نیاز به ابزار دارد به یک فیلم‌بردار فهیم و با دانش برمی‌گردد. بعضی فیلم‌برداران فکر می‌کنند فقط با ابزار زیاد، گران یا حرفه‌ای تبدیل به یک فیلم‌بردار می‌شوند و تجربه‌ها ثابت کرده‌اند که اشتباه است. اما این به آن معنا نیست که فیلم‌بردار ابزار لازم ندارد. برای فیلم‌سازی نیاز به متریال داریم. بازیگر، صحنه، لباس،گریم و... سینما با فیلم‌برداری آفریده یا کشف و فیلم‌بردار اولین کسی بود که وارد سینما شد. برادران لومیر و ادیسون، در اصل فیلم‌بردار بودند. در واقع، دوربین‌هایی برای فیلم‌برداران درست کردند. بعدها داستان و کارگردانی به آن اضافه شد. پس، ابزار به ذات سینما وابسته است و باتوجه ‌به جهان و حال و هوای فیلم‌ساز ضروری است. اما اینجا و خصوصا در فیلم کوتاه، خلاقیت هم مهم است. چه‌بسا با ابزارهایی ساده و ارزان بتوان خلاقانه، کارهای بزرگی انجام داد.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «شوفر» در خصوص معیارهای انتخاب دوربین و تجهیزات باتوجه ‌به فیلم‌نامه و لوکیشن بیان داشت: همه چیز ابتدا به فیلم‌نامه برمی‌گردد. فیلم‌نامه یک پتانسیلی دارد. کارگردان راجع به این پتانسیل، نظری دارد. فیلم‌بردار در صورت قبول پروژه، آن را بسط داده یا تصحیح می‌کند. پس، پتانسیل فیلم‌نامه، درک فیلم‌بردار از پتانسیل بصری فیلم‌نامه و نظر کارگردان باعث رسیدن به ابزار درست می‌شود. حالا رسیدن به آن ابزار باتوجه‌ به بودجه فیلم، داستان دیگری دارد. به ‌شخصه معتقدم ذات فیلم کوتاه باید به امر خلاقانه آن بیشتر نزدیک شود. باید در ابتدای راه، فیلم‌نامه‌هایی بنویسیم که همه این موارد و محدودیت‌ها در آن لحاظ شود. وقتی دوستی فیلم‌نامه‌ای می‌نویسد که مثلا در دهه 30 روایت می‌شود نباید از فیلم‌بردار انتظار داشته باشد که با نور کم و ابزار و دوربین محدود، کار به سرانجام برسد. یا مثلا وقتی راجر دیکنز مبنای سبک و کار اوست با فیلم‌بردار، آماتور برخورد کند. فیلم‌نامه‌های غنی از لحاظ بصری، نیازمند ابزار حرفه‌ای هستند.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «ضد ضربه» درباره راهکارهای یک فیلم‌بردار برای اقتصادی جمع‌کردن پروژه‌ها با حفظ کیفیت گفت: در عرف، استفاده مناسب از ابزار، خلاقیت‌ها در نورپردازی و فیلم‌برداری. مثلا استفاده از تعداد فیلترهای کمتر و استفاده از چراغ‌هایی که بخشی از هزینه‌های اضافی خرید نورهای خاص را پوشش دهد و... که باتوجه ‌به سبک هر فیلم‌بردار، می‌تواند راهی تاثیرگذار برای مدیریت شرایط باشد. اما معتقدم این کار و مدیریت هزینه، وظیفه مدیر تولید است. اگر این موارد اقتصادی، اول در فیلم‌نامه و بعد در توجیه خواسته‌های کارگردان لحاظ شود نتیجه در کل، بهتر می‌شود. کارگردانی که آثاری باکیفیت بصری در حد فیلم‌های بزرگ سینمایی طلب می‌کند قطعا فیلم‌بردار هم ابزار و ادواتی در همان سطح را می‌طلبد.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «چندش» درباره نحوه ارتباط کارگردان و فیلم‌بردار در مراحل تولید توضیح داد: نزدیک‌ترین همکار به کارگردان، فیلم‌بردار است. بازیگران و عوامل هرچقدر نزدیک، باز هم تحت مدیریت کارگردان هستند. معمولا کارگردان‌های خوب از عوامل در کل روند اجرایی فیلم مشورت نمی‌گیرند، عموما آن‌ها را هدایت می‌کنند. کسی که پلان به پلان در کنار کارگردان است و مورد مشورت قرار می‌گیرد و مهم‌ترین نقش گروه را دارد، فیلم‌بردار است. یک فیلم‌بردار در مقایسه با یک کارگردان در سال، عموما تعداد فیلم‌های بیشتری کار می‌کند پس تجربه بیشتری دارد و به‌عنوان یک تکیه‌گاه و اصطلاحا چشم و قلب کارگردان و فیلم است. این ارتباط حتی تا بعد از زمان تولید هم ادامه دارد. اگر این رابطه و همکاری نباشد قطعا فیلم زمین خواهد خورد. من همیشه این روابط و همکاری را حفظ کردم و کیفیت کار خود را در گرو آن می‌دانم. عموما انتخاب و همکاری این دو باید نشان از درک حال و هوا، شناخت و در نهایت رفاقت آن‌ها با هم باشد. حالا باید جنبه هنری به کمک این رفاقت بیاید. تمام زحمات و هماهنگی‌ها در نهایت از چشم یک فیلم‌بردار رد می‌شود پس این ارتباط بسیار مهم و تاثیرگذار است.
کارگردان و فیلم‌بردار فیلم کوتاه «شکوفه‌های سفید زیر نور ماه می‌رقصند» درباره نقش استوری‌برد و دکوپاژ از پیش طراحی شده و پایبندی به آن در هنگام اجرا گفت: به علت برخی الزامات و اتفاقات، خیلی از موارد در سینمای ایران و علی‌الخصوص در فیلم کوتاه، اغلب نشدنی است. عموما استوری‌بردها در فیلم کوتاه به علت عدم تطابق با لوکیشن یا تغییر آن، کاربرد درست ندارد و کارگردانان با دیدن این تغییر و ذهنیت از پیش تعیین شده دچار توقف در فکر و کار می‌شوند و نمی‌توانند در لحظه جایگزین پیدا کنند. من به‌عنوان یک کارگردان در آثارم استوری‌برد ندارم و فکر می‌کنم به آن نیازی ندارم. احساس می‌کنم درون من و تعامل با گروهم از هر چیزی قوی‌تر است و آن فضا بر اساس محیطی که در آن قرار دارم، درست می‌شود. فیلم‌نامه من باتوجه ‌به بضاعتم باید تبدیل به فیلم شود و در آن لحظه صلاح چیست. آرمان‌گرایی را که عموما در استوری‌بردها دیده می‌شود تعدیل می‌کنم و در واقعیت کار خواهم کرد. استوری‌بردهای از پیش تعیین شده در این سینما، اغلب مختوم به شکست خواهند شد چون عموما ما در کار دچار تغییراتی می‌شویم. تغییر در بازیگر، گریم، لباس و... و موارد از پیش تعیین نشده که ما را از طرح‌های قبل کار، دور خواهد کرد. اما استوری‌برد درست، برای رسیدن به یک فضای مشترک بین کارگردان و فیلم‌بردار کمک‌کننده است. ممکن است درصد زیادی از آن عملی هم نشود اما برای شناخت فضا، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «چله» در مورد زمان محدود تولید فیلم کوتاه و کمک فیلم‌بردار به عوامل تولید در زمان فیلم‌برداری گفت: قطعا فیلم‌بردار هم به‌ عنوان یکی از عوامل تولید با گروه همراه است. در فیلم کوتاه باید تعامل و همکاری گروه‌ها با هم بیشتر باشد. باید گاهی اوقات چریکی کار کرد و شاید خیلی به قواعد زمان کار و سمت‌ها آن‌طور که در فیلم بلند رعایت می‌شود، پایبند نبود. رفاقتی کار کرد چون سرمایه کار، محدود است. مثلا فیلم‌بردار یک روز زودتر نورها را بچیند که هزینه فقط مربوط به نور شود نه دوربین، از امکانات موجود و از خلاقیت خود برای صرفه‌جویی کمک بگیرد و... کمک‌های مرسوم که عموما فیلم‌برداران کوتاه باتوجه ‌به شرایط و تجربه به آن واقف هستند.
کارگردان و فیلم‌بردار فیلم کوتاه «مانیکور» در خصوص زمان درست اضافه‌شدن مدیر فیلم‌برداری به گروه تولید گفت: فیلم‌بردار باید از اولین نفراتی باشد که به گروه تولید، ملحق ‌شود. فیلم‌برداری که در روز تولید و بدون دیدن لوکیشن به گروه اضافه شود هیچ فایده و دستاوردی برای گروه ندارد و اصلا فیلم‌بردار نیست. بهترین زمان، هنگام نگارش فیلم‌نامه اولیه است. مثلا تمام کارهایی که با رضا نجاتی بودم در همین زمان بود. از صفر فیلم‌نامه در جریان کار بودیم. تا تولید و برای بهبود کار، صحنه‌ها و پلان‌ها را با مشورت دو نفر جابه‌جا و مجدد به نفع فیلم، نگارش شد که نتیجه آن فیلمی مثل «ارفاق» شد.
کارگردان و فیلم‌بردار فیلم کوتاه «آهنگی که با تو شنیدم» درباره فیلم‌سازی با گوشی‌های هوشمند یا امکان استفاده از این ابزار برای دانشجویان و فیلم‌برداران تازه‌کار برای کسب تجربه گفت: من هیچ شناختی در این زمینه ندارم. به‌شخصه هیچ فیلمی را با موبایل فیلم‌برداری نکردم و به هیچ‌کس هم توصیه نکرده و نمی‌کنم. اصولا توانایی موبایل را در حد نورپردازی، میزانسن و... نمی‌دانم ولی با هر ابزار آماتوری که بخواهید فیلم بسازید باید فیلم‌نامه بر آن اساس نوشته شده باشد. شما نمی‌توانید یک فیلم کوتاه مثل همین «ارفاق» را با موبایل فیلم‌برداری کنید. باید بر اساس توانایی ابزار، فیلم ساخت.
فیلم‌بردار فیلم کوتاه «اول پاییز» در مورد چالش فیلم‌برداری فیلم کوتاه توضیح داد: برای فیلم‌بردار، هر فیلم‌نامه و فیلمی یک چالش است. به‌هیچ‌وجه یک کار روتین نیست. هر فیلم‌نامه یک نقشه گنج است که آن نقشه، شرایط و ویژگی خاص خود را دارد. مثلا در فیلم «ارفاق»، لوکیشن مدرسه، چالش بود که عموما در اذهان ما فضای بصری کرخت و ناخوشایندی دارد. برای واقعی بودن و ماندن فیلم باید آن فضای ناخوشایند مدرسه حفظ می‌شد، ولی درعین‌حال تبدیل به امری زیبا و خلاقانه می‌شد. درحالی‌که باید در کار به فیلم و معنای آن هم کمک می‌کرد. مثلا تمام پنجره‌ها را با چراغ و نورها در پشت آن، اور اکسپوز کردم تا آن مدرسه را بیشتر به مفهوم فیلم و دنیای کارگردان که فضایی خفقان‌آور بود، نزدیک کنم. با آزمون‌وخطا تا روز فیلم‌برداری به فضای مطلوب رسیدم.
آرمان فیاض که سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌برداری فیلم بلند چهلمین جشنواره فیلم فجر را کسب کرده است درباره علت علاقه و ادامه کار در سینمای کوتاه گفت: برای من فیلم کوتاه سکوی پرتاب به سینمای بلند نیست. فیلم کوتاه از لحاظ موضوع و معنا دارای استقلال است. فیلم کوتاه یک مدیوم مستقل هنری است که دنیای خود را دارد. تدوینگر در فیلم کوتاه، تدوین‌های خاص‌تری دارد. کات‌ها بر اساس استدلال یک تماشاگر باهوش است. فیلم‌بردار، حرکات دوربین و نورها را بر اساس استدلال مخاطب هوشمند می‌چیند. همین‌طور فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان و... فیلم کوتاه مخاطب حرفه‌ای دارد و این مهم‌ترین ثروت آن است. مخاطب حرفه‌ای باعث می‌شود هیچ‌وقت شان فیلم کوتاه پایین نیاید. سینمای بلند نیاز به چرخه اقتصادی دارد پس امکان نزول و عدول از مواضع و اهداف در آن به چشم می‌خورد، حتی گاهی سخیف می‌شود. اما این سرمایه‌گذاری، برگشت سرمایه و نگاه مادی در فیلم کوتاه وجود ندارد. سرمایه‌ها عموما از جیب فیلم‌ساز و با عشق برای رسیدن به علاقه‌ها با رفاقت هزینه می‌شود. این فرایند عاشقانه به گروه و مخاطب حرفه‌ای و فوق حرفه‌ای فیلم کوتاه منتقل می‌شود.

گفت‌وگو از: علی کشاورز